Hafði gos í Heimaey sambærileg áhrif á stýrivexti, verðbólgu og skatta og talað er um vegna náttúruhamfara í Grindavík?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hafði gos í Heimaey sambærileg áhrif á stýrivexti, verðbólgu og skatta og talað er um vegna náttúruhamfara í Grindavík?
Spurningin í fullri lengd hljóðaði svona:

Í náttúruhamförum á Reykjanesi í nóvember 2023 eru gefnar yfirlýsingar um möguleg áhrif á stýrivexti, vexti, verðbólgu, skatta o.s.frv. vegna tjóna á innviðum í 3700 manna bæjarfélaginu Grindavík. 1973 er gaus á Heimaey eyðilögðust um 40% bygginga í 5000 manna bæjarfélagi í einni mestu verstöð landsins. Hvaða áhrif höfðu þær náttúruhamfarir á stýrivexti, vexti, verðbólgu, skatta o.s.frv? Var þá til Viðlagasjóður sem tók fjárhagshöggið, rétt eins og sjóður sá sem nú hefði átt að vera til?

Það er erfitt að bera saman hugsanlegar efnahagsaðgerðir nú og á tíma Vestmannaeyjagossins fyrir 50 árum vegna þess hve mikið hagkerfið hefur breyst. Sérstaklega er umgjörð peningamála nú allt önnur. Fyrir 50 árum réðust vextir og gengi krónunnar ekki á markaði heldur voru teknar ákvarðanir um slíkar hagstærðir á vettvangi stjórnmálanna.

Það er þó áhugavert að rifja upp söguna frá 1973 og gera stuttan samanburð. Gripið var til margvíslegra efnahagsráðstafana vegna gossins í Heimaey, meðal annars að koma upp Viðlagasjóði til að greiða bætur til þeirra sem áttu eignir sem skemmdust í hamförunum. Fé var aflað til þessa með skattheimtu. Nú starfar hins vegar arftaki Viðlagasjóðs, Náttúruhamfaratrygging Íslands, sem tryggingafélag og á bæði bótasjóð og er með endurtryggingar hjá erlendum aðilum. Það er því ekki sama þörf og fyrir 50 árum á bótum úr ríkissjóði, þótt það geti reynt á hann sem bakhjarl þessa tryggingafélags.

Sérstök lög voru samþykkt á Alþingi 7. febrúar 1973 um neyðarráðstafanir vegna jarðelda á Heimaey, þar á meðal stofnun Viðlagasjóðs. Þar var meðal annars sett nýtt gjald, kallað viðlagagjald, á vissa skattstofna. Söluskattur (forveri virðisaukaskatts) var meðal annars hækkaður um 2 prósentustig og eignarskattur um 30%.

Rúmri viku síðar, 15. febrúar, var svo gengi krónunnar fellt um 10%. Formlega séð gerði Seðlabankinn það en með samþykki ríkisstjórnarinnar. Gengi Bandaríkjadals hafði verið fellt 12. febrúar og með þessu var gengi krónunnar fellt í takti við það og var því lítt breytt gagnvart dalnum en lækkaði gagnvart öðrum myntum.

Verðbólga hafði verið erfitt viðfangsefni fyrir gosið í Heimaey en hún jókst til muna í kjölfar þess. Þótt ekki verði hér fullyrt neitt með vissu um orsakasamband þar á milli þá hafði gosið veruleg áhrif á fjárhag hins opinbera til hins verra sem hjálpaði ekki í baráttunni við verðbólgudrauginn. Verðbólgan árin 1971 og 1972 var að jafnaði tæp 8% en rauk upp árið 1973 og var komin yfir 50% árið 1974. Hún var svo mikil áfram næstu ár og náði hámarki í 100% um áratug eftir gosið. Þessi mikla verðbólga lék sparifé landsmanna grátt, enda var vöxtum haldið lágum. Raunvextir voru þannig neikvæðir árum saman sem eyðilagði sparnað og lán gufuðu upp. Nýstofnað almennt lífeyrissjóðakerfi landsmanna var meðal annars hart leikið og eignir þess litlar í lok áttunda áratugarins þrátt fyrir að hafa þá tekið á móti iðgjöldum í áratug.

Mynd:

• Myndin er fengin úr svari við spurningunni Hvað eru strombólsk eldgos?

...