Hvaða aðilar stýra gengi íslensku krónunnar?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvaða aðilar stýra gengi íslensku krónunnar?
Vísindavefurinn hefur fengið nokkar spurningar um gengisskráningu íslensku krónunnar. Hér er eftirfarandi spurningum um það efni svarað:

• Samkvæmt Seðlabanka Íslands, þá er „[g]engi íslensku krónunnar [...] ákvarðað á gjaldeyrismarkaði sem er opinn á milli kl. 9:15 og 16:00 hvern virkan dag“. Hverjir taka þátt í þessum gjaldeyrismarkaði og þar með ákvarða gengi krónunnar? (Finnur Bragason)
• Hvað stýrir gengi krónunnar og hvernig er það gert? (G. Haukur Guðmundsson og öflugur karlahópur úr Ljósinu, endurhæfingu)
• Hvar og hvernig eru ákvarðanir teknar um gengisskráningu íslensku krónunnar? (Jón Ingólfur Magnússon)

Gjaldeyrismarkaður (líka kallaður millibankamarkaður með gjaldeyri) hefur þrjá þátttakendur, eða viðskiptavaka, Arion banka, Íslandsbanka og Landsbankann. Auk þess að geta átt viðskipti á markaðnum hefur Seðlabankinn eftirlit með honum. Á hverjum degi halda viðskiptabankarnir þrír úti bæði kaup- og sölutilboðum í ákveðna fjárhæð evra sem markaðurinn kemur sér saman um. Tilboðin eru birt á sameiginlegum gagnaveitum þar sem aðeins viðskiptavakar og Seðlabankinn sjá tilboðin. Viðskipti verða þegar einn banki gengur að tilboði annars og við viðskiptin breytist verð á markaðnum. Kaup- og sölutilboð eru í íslenskum krónum.

Hægt er að eiga viðskipti hvenær sem er á opnunartíma markaðarins og gengi krónunnar gagnvart evru getur því breyst mikið yfir daginn, bæði veikst og styrkst. Klukkan 10:45 á hverjum degi skráir Seðlabankinn gengi krónunnar gagnvart fjölda erlendra gjaldmiðla. Skráningin sýnir gengi krónunnar eins og það er á þeim tímapunkti og er því augnabliksmynd af markaðnum. Gengi krónunnar gagnvart öðrum myntum ræðst svo af annars vegar gengi krónu gagnvart evru og hins vegar gengi þeirra gagnvart evru.

Kaup eða sala viðskiptabankanna á hverjum degi ráðast af ýmsu en fyrst og fremst þó óskum viðskiptavina hvers banka eftir kaupum eða sölu á gjaldeyri. Ef margir seljendur gjaldeyris, til dæmis útflytjendur, aðilar í ferðaþjónustu eða þeir sem hafa tekið erlend lán eða selt útlendingum eignir fyrir gjaldeyri, vilja selja sínum viðskiptabanka gjaldeyri á tilteknum tíma en fáir kaupa þá mun viðskiptabankinn líklega bregðast við því með því að reyna að selja gjaldeyri á millibankamarkaðnum. Ef allir viðskiptabankarnir þrír eru í þeirri stöðu þá hækkar gengi krónunnar.

Ef margir vilja kaupa gjaldeyri í viðskiptabanka, til dæmis vegna innflutnings eða ferðalaga erlendis eða til að borga af erlendum lánum eða kaupa erlend hlutabréf þá snýst þetta við og krónan getur veikst. Þannig ræðst gengið á millibankamarkaðnum í grundvallaratriðum af framboði og eftirspurn eftir gjaldeyri í skiptum fyrir krónur í öllu hagkerfinu. Mikill vöxtur útflutningstekna leiðir því alla jafna til styrkingar krónunnar en samdráttur útflutnings eða aukning innflutnings til veikingar. Flæði fjármagns til og frá landinu vegna til dæmis verðbréfaviðskipta hefur sambærileg áhrif.

Seðlabankinn getur haft nokkur áhrif á gengi krónunnar með því að kaupa eða selja krónur fyrir evrur af viðskiptavökum. Ef Seðlabankinn kaupir krónur og selur gjaldeyri ætti gengi krónunnar alla jafna að styrkjast. Selji Seðlabankinn krónur og kaupir gjaldeyri snýst þetta við og krónan veikist. Áhrif viðskipta Seðlabankans eru misjöfn og mjög háð aðstæðum hverju sinni. Þá getur Seðlabankinn haft nokkur áhrif á gengi með öðrum ákvörðunum sínum, einkum um vexti.

Mynd:

• Euro | Eurotower in Frankfurt, Germany | Michael Scheinost | Flickr. Myndrétthafi er Michael Scheinost. Myndin er birt undir Creative Commons-leyfi. (Sótt 31.03.2017).

...