Hvaða rannsóknir hafa verið stundaðar á lífríki Surtseyjar?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvaða rannsóknir hafa verið stundaðar á lífríki Surtseyjar?
Surtsey myndaðist í eldgosi sem hófst á sjávarbotni 1963 og stóð yfir með hléum til 1967. Vísindamönnum varð snemma ljóst að myndun eyjunnar gaf ekki aðeins einstakt tækifæri til að rannsaka virka jarðfræðilega ferla heldur einnig landnám lífríkis á nýju landi.

Grannt hefur verið fylgst með landnámi tegunda allt frá myndun eyjarinnar og má segja að vöktun landnáms og útbreiðslu tegunda, hvort sem er á landi, í fjörum eða á grunnsævi, sé grunnur rannsókna á lífríki Surtseyjar.

Landnám æðplantna hefur verið vaktað óslitið ár hvert frá 1965. Í upphafi var hver planta merkt, skráð inn á kort af eynni og vöxtur hennar, blómgun og fræmyndun skráð. Þegar plöntur tóku að fella fræ fjölgaði þeim ört og annarra leiða til vöktunar varð þörf. Árið 1967 var útbúið reitakerfi með 100x100 m (1 ha) reitum um alla eyna. Byggja skráningar á fundarstöðum æðplantna, mosa, fléttna og sveppa meðal annars á þessu reitakerfi. Fundarstaðir æðplantna voru í fyrstu skráðir ár hvert í reitakerfinu en hin síðari ár hefur mat á útbreiðslu æðplantna fyrir eyna í heild farið fram á um það bil tíu ára fresti. Í árlegum leiðöngrum í eyna er kannað hvort nýjar tegundir hafi numið land og staðsetning þeirra skráð með GPS-tækjum og jafnframt skoðað hvernig þeim sjaldgæfustu reiðir af. Á svipaðan máta er fylgst með landnámi fléttutegunda og mat á útbreiðslu þeirra framkvæmt reglulega sem og landnámi mosa og sveppa þótt þar hafi lengra liðið á milli matsára.

Árið 1990 voru settir niður fastir vöktunarreitir við mismunandi aðstæður í eynni í því skyni að mæla breytingar á gróðurþekju og tegundasamsetningu plantna. Í þessum reitum eru jafnframt gerðar mælingar á þróun landvistkerfa, svo sem mælingar á lífmassa gróðurs, jarðvegseiginleikum, smádýrum og vistkerfisvirkni, til dæmis öndun og niðurbrotshraða. Þá er þéttleiki hreiðra sjófugla metinn ár hvert við reitina til leggja mat á aðflutning næringarefna með sjófuglum.

Sjófuglar tóku fljótlega að venja komur sínar í Surtsey og var hver tegund sem sást í eða við eyna skráð niður. Bjargfuglar, það er teista og fýll, verptu fyrst í Surtsey 1970 og hefur staðfest varp fuglategunda verið metið í árlegum leiðöngrum. Þétt máfavarp, aðallega sílamáfur en einnig svartbakur, tók að myndast í eynni um 1985 og hefur vaxið upp frá því. Lengi vel var fjöldi fugla í máfavarpinu og umfang þess metið árlega en vegna mikillar fjölgunar fugla hin síðari ár hefur lengra liðið á milli heildartalninga varpfugla í Surtsey.

Smádýr fóru snemma að berast til Surtseyjar en í fyrstu var útbreiðsla þeirra einkum bundin við ströndina þar sem plöntur höfðu helst numið land og reki barst inn á tangann. Landnám smádýra hefur verið þétt vaktað frá upphafi en smádýrum er safnað um alla eyna í árlegum rannsóknaleiðöngrum og þeirra leitað undir steinum í hraunum og rekaviði á tanganum. Þá er þeim safnað með háfun og í ýmsar gildrur sem settar eru upp í máfavarpi og föstum vöktunarreitum.

Fylgst hefur verið með landnámi lífvera í fjörum og á grunnsævi í kringum eyjuna frá því að gos hófst og strax árið 1964 fundust sjávarkísilþörungar á nýmynduðu hrauninu á grunnsævi eyjunnar. Í upphafi fóru rannsóknir á landnámi fram árlega en hin síðari ár hefur lengra liðið á milli úttekta. Í fjörum hefur fjöldi þörungategunda verið skráður sem og fjöldi þarategunda neðan stórstreymisfjöru. Þá hafa tegundir botndýra og dreifing þeirra verið skráðar í fjörum og neðan fjöru niður á 30 m dýpi.

Norðurtangi Surtseyjar er eini hluti fjörunnar á eyjunni sem nýtur nokkurs skjóls fyrir úthafsöldunni en hann er samsettur af lábörðum hnullungum og sandi. Tanginn liggur lágt yfir sjávarmáli sem, ásamt lítilli truflun manna og nálægð við fengsæl fiskimið, gerir hann ákjósanlegan fyrir seli til hvíldar og kæpingar. Fjöldi sela í Surtsey er metinn reglulega eftir tegundum og aldri um leið og talningar fara fram á landsvísu.

Í Surtsey er sjálfvirk veðurstöð sem safnað hefur gögnum um hitafar og úrkomu frá 2009. Í veðurstöðinni er jafnframt vefmyndavél. Gögn úr veðurstöðinni veita mikilvægar bakgrunnsupplýsingar um veðurfar og önnur tíðindi frá eynni.

Niðurstöður rannsókna sem gerðar hafa verið í Surtsey hafa birst á ýmsum vettvangi, meðal annars í fræðiritinu Surtsey Research sem Surtseyjarfélagið gefur út.

Heimildir:

• Borgþór Magnússon, Sigurður H. Magnússon, Pawel Wasowicz, Járngerður Grétarsdóttir, Olga Kolbrún Vilmundardóttir og Bjarni Diðrik Sigurðsson, 2023. Surtsey 60 ára: Landnám plantna og framvinda. Náttúrufræðingurinn 93 (1-2): 6–26.
• Erling Ólafsson og Lovísa Ásbjörnsdóttir, 2014. Surtsey í sjónmáli. Reykjavík: Edda. 224 bls.
• Magnússon o.fl. 2020. Seabirds and seals as drivers of plant succession on Surtsey. Surtsey Research 14. 115-130.
• Selalátur við strendur Íslands. Kortasjá Náttúrufræðistofnunar Íslands.
• Snorri Baldursson og Álfheiður Ingadóttir, 2007. Nomination of Surtsey for the UNESCO World Heritage List. Icelandic Institute of Natural History. Hlemmur, Reykjavík.
• Veðurstofa Íslands. Surtsey.
• Veðurstofa Íslands. Vefmyndavél í Surtsey.
• Vefur Surtseyjarfélagsins. Surtsey.
• Myndir: Erling Ólafsson og Borgþór Magnússon.

...