Ég er með gest frá Mexíkó, hvert er best að fara til að sýna honum hvar jarðskorpuflekarnir mætast?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Ég er með gest frá Mexíkó, hvert er best að fara til að sýna honum hvar jarðskorpuflekarnir mætast?
Upprunalega hljóðaði spurningin svona:

Ég er með mann frá Mexíkó í heimsókn hjá mér, og spyr hvort og hvar við getum séð sprungu þar sem Norður-Ameríkuflekinn og Evrasíuflekinn mætast? Hann langar mikið til að skoða það. Ég er á Akureyri og væri til í að fá upplýsingar um hvort við getum farið héðan og litið á þetta?

Í svari undirritaðs við spurningunni: Er annar hluti Almannagjár virkilega Norður-Ameríkuflekinn og hinn Evrasíuflekinn? kemur fram hvar flekaskilin liggja um landið frá Reykjanesskaganum norðaustur í Vatnajökul og þaðan í gegnum Ódáðahraun norður að Tjörnesi og Öxarfirði. Meira og minna alls staðar á þessari leið má sjá merki flekareksins en ummerkin eru þó mismunandi eftir svæðum. Víðast hvar eru flekaskilin mörkuð fjölda eldstöðva, sem gefið hafa af sér hraun af ýmsum stærðum og gerðum. Þetta er til að mynda áberandi á Reykjanesskaganum og á hálendinu milli Mýrdalsjökuls og Vatnajökuls, þar sem gríðarumfangsmikil eldgos hafa átt sér stað síðustu árþúsundin. Á Suðurlandsbrotabeltinu er engin eldvirkni heldur birtast flekaskilin í mikilli jarðskjálftavirkni og umfangsmiklum jarðskjálftasprungusvæðum.

Enn annars staðar eru stakar og stórar megineldstöðvar áberandi, svo sem í Vatnajökli og á flekaskilunum þar norður af en þar eru stærstar eldstöðvarnar Askja í Dyngjufjöllum og Krafla, norðaustur af Mývatni. Við þessar eldstöðvar á sér stað rek milli flekanna tveggja, Norður-Ameríkuflekans og Evrasíuflekans, eins og spyrjandi nefnir í spurningunni. Flekaskilin eru hins vegar ekki ein áberandi sprunga eins og margir eflaust ímynda sér, heldur sjást þau í landslaginu sem margar samsíða sprungur, yfirleitt með suður-norður stefnu. Sprungurnar verða til þegar jörðin rifnar í sundur og sekkur þá gjarnan landið öðrum megin sprungunnar svo áberandi langur og beinn stallur myndast í landslaginu. Slík landform kallast misgengi og eru hinir áberandi stallar gjarnan kallaðir misgengisstallar.

Víða má sjá slík misgengi á Norðurlandi, til dæmis norður og austur af Mývatni. Misgengin þekkjast á beinum og löngum stöllunum. Oft eru brúnir misgengjanna máðar eða ávalar, sérstaklega ef misgengin eru gömul eða ef þau verða í efni sem rennur til eins og sandi eða jarðvegi. Slík misgengi eru við Húsavík og sjást þau vel þegar ekið er úr bænum í norðurátt. Ef misgengissprungur myndast í hraunum eða gróðurvana jörð myndast hins vegar skarpir misgengisstallar, jafnvel há og löng klettabelti. Slíkar myndanir eru til að mynda áberandi á austanverðu Tjörnesi þegar ekið er niður í Öxarfjörð.

Til að svara spurningunni í stuttu máli, þá er í raun ekki hægt að benda á eina sprungu sem flekamótin liggja um, því flekamótin eru nokkuð breitt svæði. Ef mexíkóski gesturinn sættir sig hins vegar við að sjá einfaldlega ummerki flekareksins og hluta af sprungum sem myndast hafa vegna þess, er hentugast að heimsækja hin eldvirku svæði Norðaustanlands, svo sem við Mývatn eða við sjávarströndina á Tjörnesi og í botni Öxarfjarðar. Besta yfirlitið fæst mögulega með því að fara austur á Tjörnes og skoða misgengisstallana við vestanverðan Öxarfjörð og um leið horfa yfir Kelduhverfið yfir á Melrakkasléttu en um það svæði liggja einmitt flekaskilin.

Mynd:

• Mats: Íslandsmyndasafn © Mats Wibe Lund. (Sótt 06.07.2015).

Kort:

• Snæbjörn Guðmundsson.

...