Af hverju myndaðist svona mikil aska í Eyjafjallagosinu 2010?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Af hverju myndaðist svona mikil aska í Eyjafjallagosinu 2010?
Ofsagt er að sérlega mikil aska (gjóska) hafi myndast í Eyjafjallagosinu 2010 miðað við það sem gerist við gos undir jökli – um 80% af þyngd gosefna var gjóska, 20% hraun og vatnsborin mylsna.¹ Hins vegar var askan sérlega fíngerð, með stórt hlutfall örsmárra korna — fimmtungur (20%) af þunga fíngerðu öskunnar voru korn smærri en 1/100 mm í þvermál, en í „venjulegri ösku“ er þetta hlutfall undir 2%.

Sprengigosið í Eyjafjallajökli hófst morguninn 14. apríl 2010 í gíg innan í topp-öskju fjallsins, undir 200-300 metra þykkum ís. Kvikan bræddi ísinn og bræðsluvatn steyptist í jökulhlaupum niður hlíðar fjallsins. Gosstrókurinn, hlaðinn fíngerðri ösku, reis í tæpra 10 km hæð, gegnum veðrahvörfin upp í heiðhvolfið fyrir ofan. Þar ríkja háloftavindar (e. jet-stream) sem báru hina fíngerðu ösku hraðfari langar leiðir.

Kvikustreymið var ákafast fyrstu þrjá dagana og á þeim tíma myndaðist fíngerða askan, grá að lit og duftkennd eins og hveiti. Á fjórða degi hafði hægt mjög á gosinu, kvikustreymi minnkaði meira en tífalt jafnframt því sem mestallt bræðsluvatnið hafði runnið burt. Því fylgdi að gerð öskunnar varð „venjuleg“: kornin grófari (0,5 – 5 mm í þvermál), svört og glergljáandi. Efnasamsetning kvikunnar sem myndaði fíngerðu og grófari öskuna var samt nánast hin sama, ísúr (traký-andesít, 57-58% SiO₂) og seigfljótandi.

Það voru sprengingar í eldstöðinni á fyrstu dögum gossins sem sköpuðu hina óvenjulega fíngerðu ösku. Ísúr, seigfljótandi kvikan hraðfraus í bræðsluvatni og glerið sem myndaðist sundraðist vegna spennu í efninu. Höggbylgjur frá gufusprengingum ollu því að glerið molnaði enn smærra.² Svo smágerð mylsna sem berst upp í heiðhvolfið getur svifið í loftinu svo dögum skiptir, enda barst askan frá Eyjafjallajökli alla leið austur til Rússlands og suður til Miðjarðarhafs.

Guðrún Larsen³ hefur lýst því sama í gjóskulögum frá Kötlu: Í mörgum Kötlugjóskulögum er fíngerð aska í neðsta hluta þeirra en þar fyrir ofan er meginlagið úr grófari gjósku. Þetta var túlkað þannig að fíngerða askan hafi myndast í upphafi gossins áður en Kötluhlaup hafði veitt bræðsluvatninu burt að mestu.

Tilvísanir:

¹ Magnús Tumi Guðmundsson og 12 aðrir (2012): Ash generation and distribution from the April-May 2010 eruption of Eyjafjallajökull, Iceland. Scientific Reports 2: 572. DOI: 10.1038/srep00572.

² Sigurður R. Gíslason og 12 aðrir (2011): Characterization of Eyjafjallajökull volcanic ash particles and a protocol for rapid risk assessment. Proceedings of the National Academy of Sciences, 108. árg. nr. 18, bls. 7307-7312.

³ Guðrún Larsen (2000): Holocene eruptions within the Katla volcanic system, south Iceland. Jökull 49, 1–28.

Sjá einnig bókina Náttúruvá á Íslandi: Eldgos og jarðskjálftar og vef Jarðvísindastofnunar.

Mynd:

• 2010 eruptions of Eyjafjallajökull - Wikipedia, the free encyclopedia. Höfundur myndar: David Karnå. (Sótt 7. 2. 2014).

...