Hver er munurinn á sprengigosi og seigfljótandi gosi?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hver er munurinn á sprengigosi og seigfljótandi gosi?
Sprengigos einkennast af mikilli gosgufu og gosmöl en í flæðigosum (hraungosum) kemur nær eingöngu upp hraun. Það fer svo eftir efnasamsetningu kvikunnar hversu þunn- eða seigfljótandi hún er. Í flestum tilfellum er þó um að ræða blönduð gos þar sem gosefnin eru bæði gjóska og hraun.

Með vísan í spurninguna þá er það einkum tvennt sem ræður því hvort gos verður sprengigos eða seigfljótandi gos, seigja hraunkvikunnar og hraði hennar upp gosrásina.

Sprengigos stafa aðallega af skyndilegri losun reikulla efna, einkum vatns, úr kvikunni við lágan þrýsting. Ágætt samanburðardæmi úr daglega lífinu er þegar tappi er tekinn af gosflösku, en þá losnar koltvíildi (CO₂) úr vatnslausninni og hún freyðir. Sé flaskan hrist gerist þetta ennþá hraðar og mikill þrýstingur myndast, því 500-faldur rúmmálsmunur er á CO₂ í vatnslausn og CO₂ sem gasi: 1 millilítri í lausn verður hálfur lítri af gasi.

Bergbráð djúpt í jörðu getur innihaldið allt frá 0,5% upp í 4-5% af vatni í lausn, en þegar bráðin rís og þrýstingurinn lækkar (tappinn tekinn af flöskunni) losnar vatnið úr bráðinni og hún freyðir. Þarna verður rúmmálsmunurinn milli vatns í lausn og sem gufu ennþá meiri vegna hitaþenslunnar eða um 5000-faldur. Þess vegna skiptir það miklu hve hratt bráðin rís upp gosrásina. Rísi bráðin hægt losnar vatnið rólega úr henni og sleppur út í andrúmsloftið en hraunkvikan rennur sína leið eftir yfirborði jarðar (hraungos). Rísi hún hratt verður ferlið með hraða sprengingar og hraunslettur og gufa þeytast hátt í loft upp (sprengigos).

Seigja hraunkviku er háð tvennu, efnasamsetningu hennar og styrk vatns í lausn. Kísilrík bráð (rhýólít, líparít) inniheldur venjulega meira vatn en kísilsnauð bráð (basalt), en samt er hún margfalt seigari. Líparítkvika breiðist því yfirleitt lítið út. Talið er að ýmis rhýólít-fjöll, eins og Mælifell fyrir ofan Búðir á Snæfellsnesi, hafi myndast við svonefnt „troðgos“ þegar hin seigfljótandi kvika hrúgaðist upp yfir gosopinu og myndaði hraungúl.

Seigfljótandi kvika getur hins vegar valdið sprengigosi því sprengigos í eldfjöllum eins og Öskju (1875), Öræfajökli (1362), Heklu (1104) og Snæfellsjökli (fyrir um 2000 árum) verða þegar tiltölulega vatnsrík og seigfljótandi kvika rís hratt upp gosrásina. Þá hjálpast að mikið vatn (ef til vill 1-3%) og mikil seigja kvikunnar til þess að gera sprengikraftinn sem mestan.

Myndir:

• Mynd af sprengigosi: USGS
• Mynd af hraungosi: Cornell University
• Mynd af Mælifelli: Myndasíðan Flickr
• Mynd af Heklugosi: Arctic Images

...