Hvert er rúmmál Öskjuvatns og hvað getur glóandi hraun búið til mikla gjósku úr því vatni?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvert er rúmmál Öskjuvatns og hvað getur glóandi hraun búið til mikla gjósku úr því vatni?
Ef basaltgos, líkt og í Öskju 1961, hæfist á botni Öskjuvatns yrði það gos svipað og gosið sem myndaði Sandey í Þingvallavatni fyrir 2000 árum. Þekktara af því tagi er þó Surtseyjargosið sem hófst á 130 m dýpi í sjónum suðvestan við Vestmannaeyjar haustið 1963. Meðan gosopið var ennþá neðansjávar og sjór hafði aðgang að því, hlóðst upp gígur úr túffi (mylnsnu af basaltgleri), en þegar lokaðist fyrir vatnið tók hraun að renna. Áhöld voru um það hvort bólstraberg hafi myndast á hafsbotni í upphafi gossins — borun gegnum túffið árið 1979 átti meðal annars að skera úr um það en engin merki fundust um bólstraberg. Löngu seinna sýndi kortlagning hafsbotnsins umhverfis Surtsey þó að bólstraberg myndaðist í upphafi eldgossins í Surtsey og Jólni. Áhrif vatnsins eru þau ein að hraðkæla kvikuna sem þegar er farin að freyða (mynda gasbólur við það að vatn og CO₂ leysist úr upplausn) og sundrast kvikan því við snertingu við vatnið.^[1]

Með því að Öskjuvatn telst vera 1,2 km³ að rúmmáli (samsvarar teningi 1063 metrar á kant), þyrfti mikla orku til að breyta því öllu í gufu (um 3,2x10¹⁸ júl^[2]). Hins vegar kynni bólstrahraun að renna á botni vatnsins í upphafi goss vegna þess hve djúpt það er, allt að 217 metrar (blár litur á myndinni hér fyrir neðan). Lágmarks rúmmál basaltkviku sem gæti eimað Öskjuvatn allt upp væri um 0,8 km³, miðað við 100% orkunýtingu.

Ef hins vegar yrði þeytigos í botni Öskjuvatns af því tagi sem varð í Öskju 1875 eða í Heklu 1947 myndi krafturinn í gosinu keyra gosmökkinn og þá kvikuna að mestu upp úr vatninu. Vikur, svo fullur af loftbólum að hann flýtur á vatni, myndast, og bæði þeytist upp í loftið og flýtur um vatnið. En myndun vikursins hefði ekkert með Öskjuvatn sjálft að gera, heldur freyðir hin kísilríka bráð svo mjög vegna þess hve mikið vatn er uppleyst í henni, jafnvel allt að 5% af þunga bráðarinnar miðað við 0,5% í basaltbráð. Slíkt eldgos þyrfti að vera stærra en 1,3 km³ til að eima Öskjuvatn burt.

Tilvísanir:

1. ^ Um þetta efni, sjá: Sigurður Steinþórsson. Hvaðan kemur vatnið sem veldur sprengingum í gígnum í Geldingadölum? Vísindavefurinn, 24. júní 2021. (Sótt 13. desember 2022).
2. ^ Nefnt joule á ýmsum erlendum málum. Eitt júl er sú orka sem eitt watt gefur á einni sekúndu.

Myndir:

• Askja Caldera | Öskjuvatn - The world in images. Höfundur myndar Mergili, M. Birt undir Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 3.0 Unported leyfi. (Sótt 19.2.2023).
• Rannsóknarstofa í eldfjallafræði og náttúruvá. Háskóli Íslands.

...