Vísindavefurinn: Hvað er basalt?

Sendu inn spurningu

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

Hlusta

Basalt nefnist sú bergtegund sem Ísland er að mestu gert úr og á vorri tungu kallast blágrýti. Orðið „basalt“ er talið vera komið úr egypsku (báhún = flöguberg) en til forna fluttu Rómverjar grjót frá Grikklandi sem þeir kölluðu basaltes (= grjóthart berg). Heitið hefur þannig ekkert með efnasamsetningu basalts að gera, eins og annars mætti ætla, því basalt er sagt vera „basískt“, nefnilega lágt í kísilsýru, en til dæmis líparít (ríólít) „súrt“ - ríkt í kísilsýru. Sú skipting í súrt og basískt byggist á þeirri ranghugsun 19. aldar manna að bergbráð sé kísilsýrulausn, og steindirnar sölt (silíköt) af sýrunni, til dæmis sé ólivín, Mg[SiO₄] magnesín-salt af kísilsýru. Nú orðið þykir kurteisara að tala um basaltískt berg fremur en basískt.

Basalt er algengasta bergtegund á yfirborði jarðar.

Basalt er algengasta bergtegund yfirborðs jarðar; hafsbotnarnir eru basalt, sem og úthafseyjar eins og Ísland og enn fremur rúmmálsmiklar myndanir á meginlöndunum. Og ekki má gleyma tunglinu og Mars.

Basalt storknar úr þeirri kviku sem myndast þegar möttulefni bráðnar. Það má skilgreina með efnasamsetningu sinni (kísill (kísiloxíð SiO₂) = 45-52%), og einnig með steindasamsetningu sinni, plagíóklas (labrador) og pýroxen (ágít). Þar fyrir utan eru í basalti aðrar steindir í minna mæli og fer eftir efnasamsetningu bergsins hverjar og í hve miklum mæli, til dæmis ólivín (hátt MgO), magnetít (hátt FeO), ilmenít (hátt TiO₂) og svo framvegis.

Basalt frá tunglinu sem geimfarar í Apolló 17 tóku með sér til jarðar.

Þegar basaltísk bráð storknar fer það eftir aðstæðum hvaða bergtegund myndast; grófkristallað gabbró myndast við hæga kristöllun djúpt í jörðu, fínkornótt grágrýti (dólerít) í grunnstæðum innskotum eða þykkum hraunum, dulkornótt basalt í hraunum á yfirborði og basaltgler (túff) við hraðkólnun í vatni.

Myndir:

Basalthraun: Volcano Hazards Program á U.S. Geological Survey. Sótt 30. 9. 2011.

Basalt frá tunglinu: Mare Basalt á Welcome to the Planets. Sótt 30. 9. 2011.

Senda grein til vinar

Sendu inn spurningu

Hvað er basalt?

Höfundur

Útgáfudagur

Síðast uppfært

Spyrjandi

Efnisorð

Tilvísun

Tengd svör

Hver er munurinn á grágrýti og blágrýti?

Hvaða bergtegundir fyrirfinnast nær eingöngu á Íslandi eða hafa séríslensk einkenni?

Hvað er átt við með súrum, ísúrum og basískum eldgosum?

Af hverju eru flestir steinar gráir?

Getur sandur og grjót sem Hollendingur býður mér til sölu virkilega bundið koltvíoxíð?

Hver er algengasta bergtegundin á Íslandi?

Senda grein til vinar

Sendu inn spurningu

Hvað er basalt?

Höfundur

Útgáfudagur

Síðast uppfært

Spyrjandi

Efnisorð

Tilvísun

Deila

Tengd svör

Hver er munurinn á grágrýti og blágrýti?

Hvaða bergtegundir fyrirfinnast nær eingöngu á Íslandi eða hafa séríslensk einkenni?

Hvað er átt við með súrum, ísúrum og basískum eldgosum?

Af hverju eru flestir steinar gráir?

Getur sandur og grjót sem Hollendingur býður mér til sölu virkilega bundið koltvíoxíð?

Hver er algengasta bergtegundin á Íslandi?

Senda grein til vinar