Hvenær voru jarðskjálftamælar fundnir upp og hvenær komu þeir fyrst til Íslands?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvenær voru jarðskjálftamælar fundnir upp og hvenær komu þeir fyrst til Íslands?
Fyrstu raunverulegu jarðskjálftamælarnir komu til sögunnar undir lok nítjándu aldar og ollu þeir byltingu í túlkun manna og mati á jarðskjálftahreyfingum.

Luigi Palmieri (1807-1896) var ítalskur veðurfræðingur og eðlisfræðingur, en upphaflega menntaður sem arkitekt. Honum tókst að smíða nothæfan jarðskjálftamæli á grunni rafsegulfræðinnar, og var honum komið fyrir nálægt Vesúvíusi. Þannig tókst að nema jarðskjálftahreyfingar, en þær upplýsingar vildi hann nota til þess að segja fyrir um eldgos í fjallinu. Áður hafði skoski eðlisfræðingurinn James D. Forbes (1809-1868) fengist við að smíða nothæfan jarðskjálftamæli sem byggðist á pendúlhreyfingu. Filippo Cecchi (1822-1887), ítalskur eðlisfræðingur í Flórens, nýtti sér þessar hugmyndir samtímamanna sinna. Tókst honum að smíða fyrsta eiginlega jarðskjálftamælinn (1875) sem gat sýnt bylgjuhreyfinguna sem fall af tíma.

Miklar framfarir í smíði jarðskjálftamæla urðu svo í Tókjó undir handarjaðri bresku vísindamannanna Johns Milne (1850-1913), James Alfred Ewing (1855-1935) og Thomas Lomar Grey (1850-1908) sem allir störfuðu um skeið við Keisaralega háskólann í borginni. Þannig náðust allgóðar mælingar af jarðskjálftahreyfingum í Japan árið 1880. Í Þýskalandi tókst Ernes von Rebeur-Paschwitz (1861-1895) að smíða pendúlmælitæki sem gat numið jarðskjálftabylgjur og myndað þær á ljósfilmur, og rússneski furstinn Boris B. Galitzin (1862-1916) smíðaði fyrsta eiginlega rafseguljarðskjálftamælinn 1906.

Rebeur-Paschwitz leitaði fulltingis Georgs Gerland (1833-1919), sem var bæði tónlistarmaður og menntaður mál- og mannfræðingur, búsettur í Strassborg, en hafði tekið við nýstofnaðri kennarastöðu í landafræði við háskólann þar. Studdur meðal annars af John Milne og fleiri jarðskjálftafræðingum, vildi Rebeur-Paschwitz koma á samræmdu neti jarðskjálftamæla og samstarfi jarðskjálftafræðinga um allan heim. Tillaga hans var samþykkt á þingi jarðvísindamanna í London 1895, en Gerland bar hana fram fyrir hönd Rebeur-Paschwitz sem hafði látist úr berklum skömmu áður, aðeins 34 ára að aldri. Áhugi Gerlands á jarðskjálftafræði og atorkusemi hans var óþrjótandi. Hann gekkst fyrir fyrstu ráðstefnu jarðskjálftafræðinga í Strassborg 1901 og stofnaði Alþjóðlega jarðskjálftavísindafélagið (ISA) árið 1905, með aðsetri í Strassborg sem þá var þýsk borg. Hún varð þannig miðstöð jarðskjálftafræðiathugana í Evrópu. Um aldamótin 1900 var svo farið að setja upp jarðskjálftamæla víðs vegar um heim, og mælingar á stórum jarðskjálftum fóru að safnast saman, meðal annars eftir San Francisco-jarðskjálftann 1906.

Þýski jarðskjálftafræðingurinn Carl Mainka (1873-1943) smíðaði léttan og tiltölulega fyrirferðalítinn jarðskjálftamæli sem hentaði vel. Slíkur mælir fékkst til Íslands árið 1909 og var settur upp í Stýrimannaskólanum í Reykjavík. Hafði Páll Halldórsson skólastjóri umsjón með honum, en mæliblöðin voru send til Strassborgar til frekari úrvinnslu. Þannig náðust góðar mælingar á Suðurlandsskjálftanum 1912. Erfiðlega gekk þó að koma á reglubundnum jarðskjálftamælingum á Íslandi, þar sem fjárveitingar voru knappar og lítill skilningur stjórnvalda á slíkri þörf. Það var ekki fyrr en Þorkell Þorkelsson veðurstofustjóri fékk nýjan jarðskjálftamæli 1925, að mælingar, sem þá höfðu legið niðri um alllangan tíma, hófust á nýjan leik. Eysteinn Tryggvason jarðskjálftafræðingur var fyrsti íslenski fræðimaðurinn sem helgaði sig jarðskjálftarannsóknum. Hann starfaði bæði við Veðurstofu Íslands, í Bandaríkjunum og síðar við verkfræði- og raunvísindadeild Háskóla Íslands.

Gífurlegar framfarir hafa orðið í smíði og gerð jarðskjálftamælitækja, og hafa Íslendingar notið góðs af því. Nú má segja að hver hósti og stuna sem geta valdið smávægilegum titringi í jörðu, séu dyggilega skráð í mælitækjum sem senda síðan þráðlaus merki til rannsóknamiðstöðva í jarðskjálftafræðum um allan heim. Þrjár stofnanir annast slíkar mælingar á Íslandi. Jarðeðlisfræðideild Veðurstofunnar fylgist grannt með öllum jarðskjálftum sem verða á Íslandi og rekur þéttriðið net mæla um allt land. Starfsmenn hennar, lengst af undir forystu Ragnars Stefánssonar jarðskjálftafræðings, hafa meðal annars staðið að umfangsmiklum mælingum á Suðurlandi í samstarfi við ýmsar evrópskar jarðskjálftastofnanir. Á vegum Raunvísindastofnunar Háskóla Íslands hefur einnig verið rekið net skjálftamæla og lögð áhersla á þráðlaus samskipti við þá. Í seinni tíð hefur aðallega verið fengist við mælingar á hálendinu undir stjórn Páls Einarssonar prófessors. Starfsmenn Rannsóknamiðstöðvar í jarðskjálftaverkfræði á Selfossi, með Ragnar Sigurbjörnsson prófessor í fararbroddi, hafa svo komið upp landsneti svokallaðra sterkhröðunarmæla, sem mæla yfirborðshröðun í jarðskjálftanum, enda er hún ein lykilstærð við hönnun mannvirkja á jarðskjálftasvæðum.

Myndir:

• Mynd af frumkvöðlum: Introduzione - La Storia del Vesuvio (Prof. M. Giugliano), James David Forbes - Wikipedia, the free encyclopedia og Filippo Cecchi - Wikipedia. (Sóttar 20. 3. 2013).
• Kort: Jarðskjálftar í október 2012 | Fréttir | Um Veðurstofuna | Veðurstofa Íslands. (Sótt 20. 3. 2013).

---

Þetta svar er fengið úr bókinni Náttúruvá á Íslandi: Eldgos og jarðskjálftar og birt með góðfúslegu leyfi.

...