Sólin
Rís 10:52 • sest 15:43
Tunglið
Rís 00:00 • Sest 00:00
Flóð
Árdegis: 07:25 • Síðdegis: 19:43
Fjara
Árdegis: 01:09 • Síðdegis: 13:45
Hvað er San Andreas-sprungan? Hvernig varð hún til og hvaða áhrif hefur hún haft?
San Andreas sprungan liggur á flekamörkum tveggja af stærstu jarðskorpuflekum jarðarinnar og markar skil á milli Kyrrahafsflekans og Norður-Ameríkuflekans. Þessi mörk liggja eftir Kaliforníu endilangri, allt frá Kaliforníuflóa í suðri og til strandar í norðanverðu ríkinu, þar sem þau ganga út í Kyrrahafið. Vesturhluti Kaliforníu situr þannig á Kyrrahafsflekanum og rekur til norðvesturs miðað við austurhlutann sem situr á Norður-Ameríkuflekanum. Afstætt rek á milli þessara fleka liggur samsíða flekamörkunum en slík flekamörk kallast hjáreksbelti. Misgengi sem myndast í jarðskorpunni við slíkar aðstæður eru flest af þeirri gerð sem kallast sniðgengi. Sniðgengi eru oftast lóðrétt og færslan um þau er lárétt og samsíða misgenginu. Færslan getur verið ýmist til hægri eða vinstri ef horft er frá öðrum barmi misgengisins yfir á hinn. San Andreas sprungan flokkast þannig sem hægri-handar sniðgengi.
Rekhraðinn yfir flekamörkin í Kaliforníu er umtalsvert meiri en á Íslandi, eða um 5 cm á ári. Þannig styttist vegalengdin milli Los Angeles (sem er á Kyrrahafsflekanum) og San Francisco (sem er austan við sprunguna) um það sem rekinu nemur á ári hverju. Vegna reksins hleðst upp spenna á misgengjunum sem losnar á nokkurra áratuga fresti í stórum jarðskjálftum. Kalifornía er af þessum sökum mikið skjálftaland. Árið 1857 var mikill skjálfti á miðhluta sprungunnar en jarðskjálftinn frægi sem eyddi San Francisco árið 1906 varð á norðurhluta hennar, og enn annar skjálfti varð á svæðinu árið 1989. Búist er við stórskjálfta á suðurhluta sprungunnar innan fárra áratuga. San Andreas sprungan myndaðist fyrir 15-20 milljónum ára þegar flekamörk mynduðust fyrst milli Kyrrahafsflekans og Norður-Ameríkuflekans. Fyrir þann tíma voru þessir flekar aðskildir af þriðja flekanum, svokölluðum Farallon-fleka. Hann skiptist í tvennt þegar San Andreas sprungan myndaðist og hafa smáflekarnir tveir sem þá urðu til verið að eyðast smátt og smátt síðan. Leifar þeirra eru enn á ferð undan ströndum Oregon- og Washingtonríkja annars vegar og Mexíkó hins vegar. Til hins fyrri má til dæmis rekja eldvirkni í Oregon og Washington, meðal annars í eldfjallinu St. Helens sem gýs um þessar mundir. Ítarlegri skýringamynd af þróun San Andreas sprungunnar má finna hér. Á Vísindavefnum eru fleiri svör þar sem flekar og flekamót koma við sögu, til dæmis:
- Hvað er átt við með landrekskenningunni og hver eru rökin fyrir henni? eftir Sigurð Steinþórsson
- Hvernig myndast fellingafjöll? eftir Sigurð Steinþórsson
- Hvar varð öflugasti jarðskjálfti sem mælst hefur á jörðinni? eftir Emilíu Dagnýju Sveinbjörnsdóttur
