Hvað er kólesteról og hvað telst hæfilegt magn þess í blóði?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvað er kólesteról og hvað telst hæfilegt magn þess í blóði?
Kólesteról er fituefni sem er líkamanum nauðsynlegt. Við þurfum kólesteról í frumuhimnur og það gegnir til dæmis sérstaklega mikilvægu hlutverki fyrir taugafrumur. Líkaminn þarf kólesteról við framleiðslu ýmissa hormóna eins og til dæmis testósteróns og estrógens. Þrátt fyrir þetta hafa faraldsfræðilegar rannsóknir sýnt að hátt kólesteról er áhættuþáttur fyrir hjarta- og æðasjúkdóma. Því hærra sem kólesterólið er, því meiri hætta er á kransæðastíflu og heilablóðfalli. Hins vegar ber að hafa í huga að margir sem fá kransæðastíflu eru ekki með hátt kólesteról. Það er því enn margt óljóst um samband blóðfitu og hjarta- og æðasjúkdóma.

Lifrin framleiðir mest af því kólesteróli sem líkaminn þarf. Það er einstaklingsbundið hversu mikil þessi framleiðsla er. Hátt kólesteról í blóði er oft arfgengt. Yfirleitt er ekki mikið af kólesteróli í fæðu og magn þess í blóðinu ræðst því oftast ekki af því hvort fólk borðar mikið kólesteról. Þrátt fyrir það getur mataræði haft áhrif á blóðfituna. Talið er að neysla á mettaðri/harðri fitu sé líkleg til þess að hækka kólesteról. Því er æskilegt, ef fólk vill lækka kólesterólið, að neyta frekar fjölómettaðra fitusýra eða mjúkrar fitu í stað harðrar fitu.

Til eru fleiri en ein gerð af kólesteróli. Þegar blóðfita er rannsökuð eru eftirtaldar mælingar oftast gerðar:

• Heildarkólesteról.
• LDL-kólesteról. Þetta efni er stundum kallað „vonda kólesterólið“. Það er vegna þess að fylgni er á milli hás LDL-kólesteróls og hættunnar á hjartaáföllum, heilablóðfalli og fleiri sjúkdómum.
• HDL-kólesteról. Þetta efni er stundum kallað „góða kólesterólið“ vegna þess að öfug fylgni er á milli HDL-kólesteróls og hjarta- og æðasjúkdóma. Þetta þýðir að því hærra sem HDL-kólesteról er, því minni er hættan á hjarta- og æðsjúkdómum.
• Þríglýseríðar. Þessi fita er annars eðlis en kólesteról. Hátt magn þríglýseríða í blóði er talið auka líkurnar á hjarta- og æðasjúkdómum.

Viðmiðunargildi blóðfitu (viðmiðin eru fengin frá National Institute for Health and Clinical Excellence (NICE) and Department of Health cholesterol guidelines) fyrir heilbrigða einstaklinga sem ekki hafa greinst með hjarta- eða æðasjúkdóm eru:

• Heildarkólesteról á ekki að vera hærra en 5,0 mmol/L.
• LDL-kólesteról á ekki að vera hærra en 3,0 mmol/L.
• HDL-kólesteról á ekki að vera lægra en 1,55 mmol/L.
• Þríglýseríðar eiga ekki að vera hærri en 1,7 mmol/L.

Fyrir einstaklinga sem hafa greinst með hjarta- eða æðasjúkdóm gilda eftirtalin viðmiðunargildi fyrir heildarkólesteról og LDL-kólesteról (viðmiðin eru fengin frá European Society of Cardiology (ESC)):

• Heildarkólesteról á ekki að vera hærra en 4,0 mmol/L.
• LDL-kólesteról á ekki að vera hærra en 2,0 mmol/L.

Hátt kólesteról eitt og sér þarf ekki alltaf að vera áhyggjuefni. Það er aðeins einn af mörgum öðrum áhættuþáttum. Dæmi um aðra áhættuþætti sem auka hættuna á hjarta- og æðasjúkdómum eru:

• Reykingar.
• Háþrýstingur.
• Karlkyn.
• Aldur.
• Ættarsaga (foreldri eða systkin með hjarta- eða æðasjúkdóm fyrir 55 ára aldur).
• Sykursýki.
• Offita.
• Hreyfingarleysi.
• Mikil streita.
• Mikil áfengisneysla.

Ef heildaráhætta einstaklings er mikil, til dæmis ef margir áhættuþættir eru til staðar, getur há blóðfita verið áhyggjuefni. Há blóðfita hefur mun minni þýðingu ef aðrir áhættuþættir eru ekki til staðar, það er ef heildaráhætta er lítil.

Aðstæður eru mismunandi og því er best að ræða við lækni um hvenær rétt sé að taka lyf til að lækka blóðfitu. Rannsóknir benda til þess að þeir sem hafa greinst með hjarta- eða æðasjúkdóm hafi verulegt gagn af meðferð með blóðfitulækkandi lyfjum (svokölluðum statinlyfjum). Blóðfitulækkandi lyf bæta horfur þessara sjúklinga og minnka hættuna á nýjum hjarta- og æðaáföllum. Mun óljósara er hvenær á að nota blóðfitulækkandi lyf hjá heilbrigðum einstaklingum sem ekki hafa sögu um hjarta- eða æðasjúkdóm. Mælt er með blóðfitulækkandi lyfjum í þeim tilvikum þegar saga er um hjarta- eða æðasjúkdóm (til dæmis kransæðaþrengsli, kransæðastíflu eða heilablóðfall), sykursýki eða sjúkdóm í slagæðum til útlima eða heilaæða.

Ýmsar leiðir eru til að lækka blóðfitu án lyfja. Helstu leiðir sem mælt er með eru að minnka neyslu á mettaðri fitu ‒ dýrafitu, smjöri, feitum mjólkurvörum, ostum og brösuðum mat. Gagnlegt er fyrir of þunga einstaklinga að létta sig en undir þeim kringumstæðum getur verið hjálplegt að minnka kolvetnaneyslu. Síðast en ekki síst er mælt með aukinni hreyfingu.

Mynd:

• Baker IDI - Cholesterol and Your Health. (Sótt 13. 6. 2013).

Upprunalega spurningin hljóðaði svona:

Hver er mælikvarðinn fyrir kólesteról í blóði og hvað telst hæfilegt?

---

Þetta svar er fengið af vefnum Mataræði.is og birt með góðfúslegu leyfi. Textinn hefur aðeins verið styttur og aðlagaður að Vísindavefnum....