Hvað er eldský?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvað er eldský?
Eldský^[1] (brímaský) er heitt, nánast glóandi flóð úr eldfjallagufum og gjósku sem geysist með ofsahraða (allt að 500 km/klst) niður hlíðar eldfjalls.

Í eldgosi þeytist glóðheit eldfjallagufa upp úr gígnum. Vegna hitans er hún eðlisléttari en andrúmsloftið og stígur því upp — í Heklugosinu 1947 náði gosmökkurinn 30 km hæð. Hin hraðstreymandi eldfjallagufa ber með sér smáar og stórar glóandi kvikuagnir (gjósku) sem vindurinn grípur og dreifir yfir landið sem gjóskulagi. Við sérstakar aðstæður gerist það hins vegar þegar burðargetu gosmakkarins þrýtur að hann fellur saman, hrynur niður á eldfjallið og blanda af gasi og gjósku streymir eins og vökvi væri niður hlíðarnar.

Eldfjallafræðingar gera greinarmun á tvenns konar eldskýjum eftir myndunarhætti: gjóskuflóði og gusthlaupi. Dæmi um hið fyrrnefnda varð á eynni Martinique í Karíbahafi 1902 þegar gjóskuflóð frá eldfjallinu Pelée gereyddi hafnarborginni Saint Pierre. Nýlegt dæmi um eina tegund hins síðarnefnda varð í Washington-ríki Bandaríkjanna 1980 þegar fjallið St. Helens hrundi og gosrásin sendi frá sér lárétt gusthlaup með nánast hljóðhraða sem eyddi í einu vetfangi öllu lífi innan 13 kílómetra fjarlægðar í straumstefnuna.

Gjóskuflóð í stórgosum skilja eftir sig berg sem á íslensku nefnist flikruberg.^[2] Sem betur fer hafa slík gos ekki orðið hér á landi í ein 70.000 ár, en dæmi um flikruberg tengt fornum eldstöðvum má sjá í Þórsmörk (úr Tindfjöllum), hjá Húsafelli, á Sólheimaheiði og í Berufirði austur (kennt við Skessu).

Til frekari fróðleiks má benda á Ármann Höskuldsson 2013. Gjóskustraumar, bls. 144 í Náttúruvá á Íslandi. Útg. Viðlagatrygging Íslands / Háskólaútgáfan.

Tilvísanir:

1. ^ fr. nuée ardenté = glóandi ský, brímaský; e. pyroclastic flow = gjóskuflóð.
2. ^ e. ignimbrite, welded tuff = sambrædd gjóska

Mynd:

• Pyroclastic flows at Mayon Volcano.jpg - Wikimedia Commons. (Sótt 4.9.2019).

...