Er það rétt sem ég lærði í grunnskóla að sauðfé hafi eytt skógum landsins?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Er það rétt sem ég lærði í grunnskóla að sauðfé hafi eytt skógum landsins?
Spurningin í heild sinni hljóðaði svo:

Hver er ástæðan fyrir því að skóglendi á Íslandi eyddist upp á sínum tíma? Ég lærði það í grunnskóla á sínum tíma að þetta hafi orsakast vegna búfjár sem gekk á landið. Eru til heimildir fyrir því og nánari upplýsingar um málið?

Ljóst er að meirihluti skóglendis á Íslandi hefur horfið frá landnámi. Nú þekja birkikjarr og skógar um 1,5% landsins en talið er að við landnám hafi þekja birkis verið á bilinu 8-40%. Þótt fræðimenn séu ekki sammála um hvert flatarmál skóganna var er ljóst að birkiskógar hafa verið töluvert útbreiddari þá en nú.

Almennt er talið að skógaeyðinguna megi að miklum hluta rekja til áhrifa mannsins, þrátt fyrir að kólnandi veðurfar á litlu ísöld (1450-1900) og tíð eldgos hafi einnig stuðlað að eyðingunni. Frjókornarannsóknir sýna að þéttleiki birkifrjókorna í jarðlögum dregst skyndilega saman eftir landnám, sem styður það að maðurinn hafi valdið skógaeyðingunni. Rannsóknir á öðrum plöntu- og dýraleifum og sögulegar heimildir benda einnig til þessa. Eyðingin fylgir búsetu mannsins, hún átti sér oftast fyrst stað á bestu landbúnaðarsvæðunum en breiddist svo út á önnur svæði.

Skógurinn var meðal annars höggvinn til kolaframleiðslu, brenndur og ruddur til að rýma svæði fyrir heyöflun og beit húsdýra. Vetrarbeit búfjár, aðallega sauðfjár, leiddi svo til enn frekari skógaeyðingar. Eftir að skóginum var eytt, hefur sauðfé hindrað endurnýjun hans. Fjölmörg dæmi eru um að birkiskógar vaxi upp á svæðum sem eru beitarfriðuð, meðal annars hafa rannsóknir í Húsafellsskógi og Hallormsstaðaskógi sýnt að nýliðun birkis eykst með friðun. Áhrif sauðfjárbeitar á skóglendi má einnig sjá greinilega á svæðum þar sem sauðfé kemst af einhverjum ástæðum ekki að, til dæmis á eyjum í vötnum og á grónum klettasyllum. Á þessum svæðum vex þéttur og oft hávaxinn birkiskógur þrátt fyrir að landið í kring, sem oft hefur verið beitt af sauðfé öldum saman, sé með öllu skóglaust.

Sauðfé hefur því átt sinn þátt í skógaeyðingu á Íslandi, bæði með því að beita þá skóga sem voru hér við landnám og með því að hindra endurnýjun þeirra.

Heimildir:

• Eyþór Einarsson 1979. Grímstorfa. Ársrit skógræktarfélags Íslands 1979. Bls. 9-12.
• Anna Valdimarsdóttir og Sigurður H. Magnússon 2013. Gróður í Viðey í Þjórsá: áhrif beitarfriðunar. Náttúrufræðingurinn 83, 49-60.
• Egill Erlendsson og Kevin J. Edwards 2010. Gróðurfarsbreytingar á Íslandi við landnám. Árbók hins íslenska fornleifafélags. 101. árgangur bls. 29-56.
• Arnór Snorrason, Björn Traustason, Bjarki Þór Kjartansson, Lárus Heiðarsson, Rúnar Ísleifsson og Ólafur Eggertsson 2016. Náttúrulegt birki á Íslandi – Ný úttekt á útbreiðslu þess og ástandi. Náttúrufræðingurinn 86, bls. 97-111.
• Björn Þorsteinsson, Anna Guðrún Þórhallsdóttir 2003. Gróðurfarsbreytingar í kjölfar beitarfriðunar í Húsafellsskógi. Ráðunautafundur 2003. Bls. 201-203.
• Haukur Ragnarsson og Steindór Steindórsson 1963. Gróðurrannsóknir í Hallormsstaðaskóg. Ársrit Skógræktarfélags Íslands 1963. Bls. 32-59.

Myndir:

• Viðey í Þjórsá. Anna Sigríður Valdimarsdóttir tók myndina og er hún birt hér með góðfúslegu leyfi.
• Hallormsstaðaskógur - Wikipedia. Myndrétthafi er Christoph L. Hess. Myndin er birt undir Creative Commons-leyfi. (Sótt 24.04.2017).

...