Sólin Sólin Rís 10:17 • sest 16:10 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 21:40 • Sest 15:54 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 10:12 • Síðdegis: 22:46 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 03:46 • Síðdegis: 16:36 í Reykjavík
Sólin Sólin Rís 10:17 • sest 16:10 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 21:40 • Sest 15:54 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 10:12 • Síðdegis: 22:46 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 03:46 • Síðdegis: 16:36 í Reykjavík
LeiðbeiningarTil baka

Sendu inn spurningu

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=
Forsíða Heilbrigðisvísindi Læknisfræði Er hægt að lækna hrygggigt eða er bara hægt að halda einkennum niðri með lyfjum?

Flokkun:

21.1.2008
Heilbrigðisvísindi Læknisfræði

Er hægt að lækna hrygggigt eða er bara hægt að halda einkennum niðri með lyfjum?

Árni Jón Geirsson

Hrygggigt (Spondylitis ankylopoetica) er sjúkdómur sem greinilega hefur fylgt mannkyninu lengi. Sýnt hefur verið fram á hryggikt í múmíum úr gröfum Forn-Egypta og einnig hafa fundist merki um sjúkdóminn í líkamsleifum frá því um 3000 árum fyrir Krist.

Ekki er vitað með vissu um algengi hrygggigtar, en talið er að 0,5% þjóðarinnar geti verið með sjúkdóminn. Hér áður fyrr var talið að sjúkdómurinn væri allt að tíu sinnum algengari meðal karla en kvenna, en nú er ljóst að munurinn er nær því að vera þrefaldur. Hjá konum er sjúkdómurinn yfirleitt vægari með óljósari einkennum og því gengur að jafnaði verr að greina hann hjá þeim en hjá körlum. Greiningartöf, það er sá tími sem líður frá upphafi einkenna til greiningar, er að jafnaði 3 ár meðal karla en tíu ár hjá konum.

Orsök

Um 1950 tóku menn eftir því að hrygggigt er ættlægur sjúkdómur. Upphaflega var talið að um ríkjandi erfðir væri að ræða með mismikilli tjáningu. Árið 1973 sýndu menn svo fram á tengsl vefjaflokksins HLA-B27 við hrygggigt og er talið að um það bil 95% þeirra sem eru með hrygggigt hafi þennan vefjaflokk, en algengi HLA-B27 hjá íslensku þjóðinni er um 15%. Börn HLA-B27 jákvæðra einstaklinga hafa helmings líkur á að erfa genið. Rannsóknir hafa því sýnt að auknar líkur er á að afkomendur þeirra sem hafa hryggikt fái einnig sjúkdóminn. Með tvíburarannsóknum hefur verið sýnt fram á að annar erfðaþáttur en HLA-B27 ræður jafn miklu um það hvort menn fá sjúkdóminn. Það er því ekki hægt að spá fyrir með vissu um hættu afkomenda hrygggigtarsjúklinga á að fá sjúkdóminn, en ljóst er að erfðirnar eru margþátta og flóknari en talið var í upphafi.

Einkenni

Hrygggigt er sjúkdómur ungs fólks, einkennin byrja yfirleitt á unglingsárum eða snemma á þriðja áratug ævinnar. Fyrstu einkennin eru oftast langvinnir mjóbaksverkir og verkir í rasskinnum yfir spjaldliðum. Einkenni byrja sem djúpir verkir í rasskinnum eða mjóbaki, oft með hléum í byrjun. Eftir nokkra mánuði verða verkirnir síðan þungir og finnast stöðugt yfir mjóbaki og rasskinnum. Stundum trufla verkirnir nætursvefn og þurfa sumir sjúklingar að fara fram úr rúmi um miðja nótt og liðka sig. Verkirnir eru verstir á morgnana þar sem stirðnun við hvíld er eitt aðaleinkenni sjúkdómsins.

Annað sem einkennir bakverki í hrygggigt er að verkirnir lagast við áreynslu og æfingar. Sjúkdómurinn getur þróast mishratt, í vægu formi er hann bundinn við spjaldliði og mjóbak. Stirðnun getur þá orðið í spjaldliðunum og lendhryggnum sé ekkert að gert. Í sinni verstu mynd getur sjúkdómurinn valdið einkennum, verkjum og stirðleika frá allri hryggsúlunni og bólguvirknin verið stöðug. Við það getur orðið veruleg hreyfiskerðing í öllum hryggnum, sem gerir þessum sjúklingum mjög erfitt fyrir við athafnir daglegs lífs.

Fyrstu einkenni hrygggigtar eru oftast langvinnir mjóbaksverkir og verkir í rasskinnum yfir spjaldliðum.

Allt að 20% sjúklinga fá liðbólgur sem fyrstu einkenni hrygggigtar. Liðir útlima, einkum fótleggja, bólgna. Oftast eru þessar liðbólgur ósamhverfar, í tám, hnjám og mjöðmum, en aðrir liðir geta líka bólgnað. Liðbólgur eru algengari hjá konum en körlum. Önnur algeng einkenni eru til dæmis langvinnar bólgur í blöðruhálskirtli meðal karla og um 30% sjúklinga fá lithimnubólgu í annað eða bæði augu.

Skert hreyfigeta í hryggnum verður þó er fram líður eitt aðal einkenni hrygggigtar. Hún byrjar yfirleitt neðst, en síðan getur stirðleikinn teygt sig ofar í hrygginn og jafnvel náð til hálsliðanna. Þeir geta stirðnað svo upp að sjúklingarnir geta ekki litið í kringum sig án þess að snúa öllum líkamanum. Stundum festast hálsliðirnir í beygju og eiga sjúklingarnir þá mjög erfitt með að líta upp, en beina augum þess í stað til jarðar. Sjúklingarnir geta átt erfitt með að beygja sig eftir hlutum, snúa sér, hreyfa höfuðið og finna góða stellingu í rúminu, svo eitthvað sé nefnt.

Við eftirlit hjá læknum er reynt að fylgjast með hreyfanleika hryggjarins. Mesta ummál brjóstkassa er mælt og þan brjóstkassans metið. Brjóstþan sjúklinga getur minnkað mjög þegar á sjúkdóminn líður, stundum svo mjög að það getur haft áhrif á öndun og getur í svæsnum tilvikum valdið öndunarbilun. Þótt bakverkir séu mjög algengir eru stöðugir bakverkir hjá ungu fólki sjaldgæfir og ættu að vekja grunsemdir um hrygggigt.

Meingerð hrygggigtar

Í upphafi sjúkdómsins verður bólga í festingum liðbanda og liðpoka við bein, þá einkum í spjaldliðum og við festur liðþófa og liðbanda á liðboli í hryggnum. Þegar á líður verður beinnýmyndun við þessar festingar, þannig að liðbönd og liðpokar beingerast og stirðna.

Breytingar á útliti spjaldliðanna eru grundvöllur að greiningu sjúkdómsins. Hryggjarbolir verða kassalaga vegna bólgu og beinnýmyndunar á efri og neðri brúnum þar sem liðþófarnir festast á þá. Hryggjarbolurinn missir þá sveigju sem eðlileg er við frambrún hans. Yfirbrúandi beinbryggjur myndast á milli hryggjarbola og spjaldliðirnir geta vaxið saman og beingerst. Þessar breytingar sjást vel á röntgenmyndum og eru oft grundvöllur að greiningu sjúkdómsins.

Meðferð og framtíðarhorfur

Horfurnar eru venjulega góðar hjá flestum sjúklingum með hrygggigt. Í flestum tilvikum segja fyrstu 10 árin til um framhaldið. Ef sjúkdómurinn er slæmur kemur það fljótt í ljós, með miklum bakverkjum vaxandi stirðleika og liðbólgum í útlimaliðum. Aðeins um 10-20% sjúklinga eru svo slæmir að það hefur áhrif á starfsgetu. Í flestum tilvikum er sjúkdómurinn mildur, svarar vel meðferð og hefur ekki áhrif á starfsgetu. Konur fá yfirleitt vægari sjúkdóm en karlar og er það ef til vill skýringin á því hversu greiningartöfin er löng hjá konum.

Sjúkraþjálfun er mjög mikilvægur hluti af meðferð hryggigtarsjúklinga.

Sjúklingar með hrygggigt þurfa á reglubundinni sjúkraþjálfun að halda og er það einn mikilvægasti þáttur meðferðarinnar. Yfirleitt þurfa sjúklingarnir ekki að breyta lífsvenjum sínum mikið þrátt fyrir langvinnan sjúkdóm og oft á tíðum langvinnar þrautir. Markmið meðferðarinnar er að koma í veg fyrir stirðnun, minnka verki og bólgu. Mikilvægt er að gott samstarf og náin samvinna skapist á milli sjúklings, læknis og sjúkraþjálfara.

Bólgueyðandi gigtarlyf eru töluvert notuð til að draga úr verkjum, bólgu og stirðleika. Þessi lyf duga oft ein og sér til að gera sjúklinga einkennalausa og færa um að stunda æfingar af kappi. Talið er að þessi lyf hafi ekki áhrif á gang sjúkdómsins, tefji til dæmis ekki fyrir liðskemmdum og nýmyndun beins, heldur dragi aðeins úr einkennum. Ef ljóst er að ofangreind meðferð hrífur ekki eru notuð kröftugri lyf. Salazopyrin er það lyf sem mest reynsla er af og sýna rannsóknir að þetta lyf getur dregið úr virkni sjúkdómsins og tafið fyrir skemmdum af hans völdum. Methotrexate er annað lyf sem einnig er notað ef í ljós kemur að hefðbundin meðferð dugar ekki.

Hvað getur sjúklingurinn gert sjálfur?

Mikilvægt er að hrygggigtarsjúklingar fái góða ráðgjöf og þeir séu meðvitaðir um ýmsa þætti í daglegu lífi sem huga þarf að, svo sem að nota réttan kodda, fá nóga hvíld og gæta að vinnuaðstöðu. Mikilvægast er að koma í veg fyrir að hryggurinn stirðni í óheppilegri stöðu.

Frekara lesefni á Vísindavefnum

Myndir:

Þetta svar er unnið af vefsetrinu Doktor.is og birtist hér með góðfúslegu leyfi.

Höfundur

Árni Jón Geirsson

sérfræðingur í lyflækningum og gigtarsjúkdómum

Útgáfudagur

21.1.2008

Síðast uppfært

5.7.2021

Spyrjandi

Birgir Sigurðsson

Efnisorð

Tilvísun

Árni Jón Geirsson. „Er hægt að lækna hrygggigt eða er bara hægt að halda einkennum niðri með lyfjum?“ Vísindavefurinn, 21. janúar 2008, sótt 21. nóvember 2024, https://visindavefur.is/svar.php?id=7018.

Árni Jón Geirsson. (2008, 21. janúar). Er hægt að lækna hrygggigt eða er bara hægt að halda einkennum niðri með lyfjum? Vísindavefurinn. https://visindavefur.is/svar.php?id=7018

Árni Jón Geirsson. „Er hægt að lækna hrygggigt eða er bara hægt að halda einkennum niðri með lyfjum?“ Vísindavefurinn. 21. jan. 2008. Vefsíða. 21. nóv. 2024. <https://visindavefur.is/svar.php?id=7018>.

Chicago | APA | MLA

Þessi síða notar vafrakökur Nánari upplýsingar

Ég samþykki

Senda grein til vinar

=

Er hægt að lækna hrygggigt eða er bara hægt að halda einkennum niðri með lyfjum?
Hrygggigt (Spondylitis ankylopoetica) er sjúkdómur sem greinilega hefur fylgt mannkyninu lengi. Sýnt hefur verið fram á hryggikt í múmíum úr gröfum Forn-Egypta og einnig hafa fundist merki um sjúkdóminn í líkamsleifum frá því um 3000 árum fyrir Krist.

Ekki er vitað með vissu um algengi hrygggigtar, en talið er að 0,5% þjóðarinnar geti verið með sjúkdóminn. Hér áður fyrr var talið að sjúkdómurinn væri allt að tíu sinnum algengari meðal karla en kvenna, en nú er ljóst að munurinn er nær því að vera þrefaldur. Hjá konum er sjúkdómurinn yfirleitt vægari með óljósari einkennum og því gengur að jafnaði verr að greina hann hjá þeim en hjá körlum. Greiningartöf, það er sá tími sem líður frá upphafi einkenna til greiningar, er að jafnaði 3 ár meðal karla en tíu ár hjá konum.

Orsök

Um 1950 tóku menn eftir því að hrygggigt er ættlægur sjúkdómur. Upphaflega var talið að um ríkjandi erfðir væri að ræða með mismikilli tjáningu. Árið 1973 sýndu menn svo fram á tengsl vefjaflokksins HLA-B27 við hrygggigt og er talið að um það bil 95% þeirra sem eru með hrygggigt hafi þennan vefjaflokk, en algengi HLA-B27 hjá íslensku þjóðinni er um 15%. Börn HLA-B27 jákvæðra einstaklinga hafa helmings líkur á að erfa genið. Rannsóknir hafa því sýnt að auknar líkur er á að afkomendur þeirra sem hafa hryggikt fái einnig sjúkdóminn. Með tvíburarannsóknum hefur verið sýnt fram á að annar erfðaþáttur en HLA-B27 ræður jafn miklu um það hvort menn fá sjúkdóminn. Það er því ekki hægt að spá fyrir með vissu um hættu afkomenda hrygggigtarsjúklinga á að fá sjúkdóminn, en ljóst er að erfðirnar eru margþátta og flóknari en talið var í upphafi.

Einkenni

Hrygggigt er sjúkdómur ungs fólks, einkennin byrja yfirleitt á unglingsárum eða snemma á þriðja áratug ævinnar. Fyrstu einkennin eru oftast langvinnir mjóbaksverkir og verkir í rasskinnum yfir spjaldliðum. Einkenni byrja sem djúpir verkir í rasskinnum eða mjóbaki, oft með hléum í byrjun. Eftir nokkra mánuði verða verkirnir síðan þungir og finnast stöðugt yfir mjóbaki og rasskinnum. Stundum trufla verkirnir nætursvefn og þurfa sumir sjúklingar að fara fram úr rúmi um miðja nótt og liðka sig. Verkirnir eru verstir á morgnana þar sem stirðnun við hvíld er eitt aðaleinkenni sjúkdómsins.

Annað sem einkennir bakverki í hrygggigt er að verkirnir lagast við áreynslu og æfingar. Sjúkdómurinn getur þróast mishratt, í vægu formi er hann bundinn við spjaldliði og mjóbak. Stirðnun getur þá orðið í spjaldliðunum og lendhryggnum sé ekkert að gert. Í sinni verstu mynd getur sjúkdómurinn valdið einkennum, verkjum og stirðleika frá allri hryggsúlunni og bólguvirknin verið stöðug. Við það getur orðið veruleg hreyfiskerðing í öllum hryggnum, sem gerir þessum sjúklingum mjög erfitt fyrir við athafnir daglegs lífs.

Fyrstu einkenni hrygggigtar eru oftast langvinnir mjóbaksverkir og verkir í rasskinnum yfir spjaldliðum.

Allt að 20% sjúklinga fá liðbólgur sem fyrstu einkenni hrygggigtar. Liðir útlima, einkum fótleggja, bólgna. Oftast eru þessar liðbólgur ósamhverfar, í tám, hnjám og mjöðmum, en aðrir liðir geta líka bólgnað. Liðbólgur eru algengari hjá konum en körlum. Önnur algeng einkenni eru til dæmis langvinnar bólgur í blöðruhálskirtli meðal karla og um 30% sjúklinga fá lithimnubólgu í annað eða bæði augu.

Skert hreyfigeta í hryggnum verður þó er fram líður eitt aðal einkenni hrygggigtar. Hún byrjar yfirleitt neðst, en síðan getur stirðleikinn teygt sig ofar í hrygginn og jafnvel náð til hálsliðanna. Þeir geta stirðnað svo upp að sjúklingarnir geta ekki litið í kringum sig án þess að snúa öllum líkamanum. Stundum festast hálsliðirnir í beygju og eiga sjúklingarnir þá mjög erfitt með að líta upp, en beina augum þess í stað til jarðar. Sjúklingarnir geta átt erfitt með að beygja sig eftir hlutum, snúa sér, hreyfa höfuðið og finna góða stellingu í rúminu, svo eitthvað sé nefnt.

Við eftirlit hjá læknum er reynt að fylgjast með hreyfanleika hryggjarins. Mesta ummál brjóstkassa er mælt og þan brjóstkassans metið. Brjóstþan sjúklinga getur minnkað mjög þegar á sjúkdóminn líður, stundum svo mjög að það getur haft áhrif á öndun og getur í svæsnum tilvikum valdið öndunarbilun. Þótt bakverkir séu mjög algengir eru stöðugir bakverkir hjá ungu fólki sjaldgæfir og ættu að vekja grunsemdir um hrygggigt.

Meingerð hrygggigtar

Í upphafi sjúkdómsins verður bólga í festingum liðbanda og liðpoka við bein, þá einkum í spjaldliðum og við festur liðþófa og liðbanda á liðboli í hryggnum. Þegar á líður verður beinnýmyndun við þessar festingar, þannig að liðbönd og liðpokar beingerast og stirðna.

Breytingar á útliti spjaldliðanna eru grundvöllur að greiningu sjúkdómsins. Hryggjarbolir verða kassalaga vegna bólgu og beinnýmyndunar á efri og neðri brúnum þar sem liðþófarnir festast á þá. Hryggjarbolurinn missir þá sveigju sem eðlileg er við frambrún hans. Yfirbrúandi beinbryggjur myndast á milli hryggjarbola og spjaldliðirnir geta vaxið saman og beingerst. Þessar breytingar sjást vel á röntgenmyndum og eru oft grundvöllur að greiningu sjúkdómsins.

Meðferð og framtíðarhorfur

Horfurnar eru venjulega góðar hjá flestum sjúklingum með hrygggigt. Í flestum tilvikum segja fyrstu 10 árin til um framhaldið. Ef sjúkdómurinn er slæmur kemur það fljótt í ljós, með miklum bakverkjum vaxandi stirðleika og liðbólgum í útlimaliðum. Aðeins um 10-20% sjúklinga eru svo slæmir að það hefur áhrif á starfsgetu. Í flestum tilvikum er sjúkdómurinn mildur, svarar vel meðferð og hefur ekki áhrif á starfsgetu. Konur fá yfirleitt vægari sjúkdóm en karlar og er það ef til vill skýringin á því hversu greiningartöfin er löng hjá konum.

Sjúkraþjálfun er mjög mikilvægur hluti af meðferð hryggigtarsjúklinga.

Sjúklingar með hrygggigt þurfa á reglubundinni sjúkraþjálfun að halda og er það einn mikilvægasti þáttur meðferðarinnar. Yfirleitt þurfa sjúklingarnir ekki að breyta lífsvenjum sínum mikið þrátt fyrir langvinnan sjúkdóm og oft á tíðum langvinnar þrautir. Markmið meðferðarinnar er að koma í veg fyrir stirðnun, minnka verki og bólgu. Mikilvægt er að gott samstarf og náin samvinna skapist á milli sjúklings, læknis og sjúkraþjálfara.

Bólgueyðandi gigtarlyf eru töluvert notuð til að draga úr verkjum, bólgu og stirðleika. Þessi lyf duga oft ein og sér til að gera sjúklinga einkennalausa og færa um að stunda æfingar af kappi. Talið er að þessi lyf hafi ekki áhrif á gang sjúkdómsins, tefji til dæmis ekki fyrir liðskemmdum og nýmyndun beins, heldur dragi aðeins úr einkennum. Ef ljóst er að ofangreind meðferð hrífur ekki eru notuð kröftugri lyf. Salazopyrin er það lyf sem mest reynsla er af og sýna rannsóknir að þetta lyf getur dregið úr virkni sjúkdómsins og tafið fyrir skemmdum af hans völdum. Methotrexate er annað lyf sem einnig er notað ef í ljós kemur að hefðbundin meðferð dugar ekki.

Hvað getur sjúklingurinn gert sjálfur?

Mikilvægt er að hrygggigtarsjúklingar fái góða ráðgjöf og þeir séu meðvitaðir um ýmsa þætti í daglegu lífi sem huga þarf að, svo sem að nota réttan kodda, fá nóga hvíld og gæta að vinnuaðstöðu. Mikilvægast er að koma í veg fyrir að hryggurinn stirðni í óheppilegri stöðu.

Frekara lesefni á Vísindavefnum

Myndir:

Þetta svar er unnið af vefsetrinu Doktor.is og birtist hér með góðfúslegu leyfi....