Nú hefur arsen í hrísgrjónum og hrísmjólk verið töluvert í fréttum, hvað er arsen og hvers konar eitrunaráhrifum getur það valdið?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Nú hefur arsen í hrísgrjónum og hrísmjólk verið töluvert í fréttum, hvað er arsen og hvers konar eitrunaráhrifum getur það valdið?
Arsen (As) er frumefni með sætistöluna 33. Efnafræðilega hegðar það sér að hluta sem málmur og að hluta sem málmleysingi. Arsen getur komið fyrir frítt í náttúrunni en langmest af því er þó á formi þrígildra As (III) og fimmgildra As (V) sambanda. Það er oft í tengslum við málma eins og til dæmis kopar, sink og blý og leysist þá úr læðingi við vinnslu þeirra.

Á nokkrum stöðum í heiminum háttar þannig til að berggrunnurinn inniheldur umtalsvert magn af arseni. Grunnvatn á þessum stöðum er víða svo mengað að neysla þess getur verið varasöm. Arsenmenguð svæði finnast til dæmis í Suðaustur-Asíu, en þar er mest ræktað af hrísgrjónum í heiminum. Ræktun þeirra er ákaflega vatnsfrek og hefur arsen tilhneigingu til þess að safnast fyrir í þeim.

Megnið af því arseni, sem við fáum í okkur kemur úr fæðu. Það getur þó einnig borist eftir öðrum leiðum eins og í gegnum húð eða við innöndun á ryki, sem inniheldur arsen. Sjávarafurðir eru sennilega arsenríkasta fæðan, sem við neytum. Þar er arsen í lífrænum efnasamböndum, það er tengt kolefni, en lífræn arsensambönd eru miklu minna eitruð en þau ólífrænu. Næst á eftir sjávarafurðum koma ýmsar korntegundir eins og til dæmis hrísgrjón. Í korni og jarðávöxtum er hlutfallslega meira af ólífrænu arseni en í sjávarfangi.

Eftir að hafa borist inn í líkamann safnast arsen fyrir, einkum í hári, húð og nöglum, en einnig að nokkru leyti í nýrum, hjarta, lifur og lungum. Það fer lítið yfir í miðtaugakerfið en berst auðveldlega yfir fylgju til fósturs. Arsen skilst að hluta út úr líkamanum gegnum húð, til dæmis með svita. Að mestu leyti skilst það samt út með þvagi í formi lífrænna og ólífrænna arsensambanda.

Arsen er mjög eitrað efni. Það er þó háð því á hvaða formi það er. Þrígild arsensambönd eru að jafnaði eitraðri en þau fimmgildu. Lífræn arsensambönd eins og þau, sem finnast í sjávarafurðum eru miklu minna eitruð en þau ólífrænu. Um 100 mg af ólífrænu, þrígildu arseni nægja til þess að valda alvarlegri eða jafnvel banvænni eitrun. Bráð arseneitrun, það er við inntöku á einum stórum skammti, lýsir sér í upphafi með uppköstum, niðurgangi og magakveisu. Síðar getur komið fram lungnabjúgur og leiðslutruflanir í hjarta, sem geta leitt til dauða. Einkenni frá taugakerfi geta einnig komið fram.

Síðkomnar eitranir, það er við inntöku á minni skömmtum í langan tíma, lýsa sér oft með þreytu og slappleika, langvarandi magakveisu með uppköstum, niðurgangi og gulu. Truflanir í blóðrás og starfsemi skyn- og hreyfitauga í útlimum eru einnig vel þekktar. Dökkleitir blettir, eða vörtur á lófum og iljum, eru algengir hjá þeim, sem hafa verið í útsettir fyrir arsensamböndum svo árum skiptir. Arsen hefur verið sett í samband við krabbamein í húð, lungum, lifur, nýrum og blöðru. Það er á lista yfir krabbameinsvalda hjá Alþjóðakrabbameinsstofnuninni (IARC).

Lengi var talið að fullorðnum ætti að vera óhætt að neyta allt að 15 míkrógrömmum af arseni á hvert kg af líkamsþunga á viku án þess að það hefði skaðvænleg áhrif. Nýjar rannsóknir, einkum á krabbameinsvaldandi áhrifum þess, hafa vakið efasemdir um réttmæti þessara marka. Alþjóðastofnanir, sem vinna að heilbrigðismálum og matvælaöryggi í heiminum (WHO, FAO, JECFA) vinna nú að endurmati á skaðsemi arsens í matvælum og drykkjarvatni.

Mynd:

• File:Arsen 1a.jpg - Wikipedia, the free encyclopedia. (Sótt 25.02.2013).
• South Asia - Arsenic Contamination of Groundwater in South and East Asian Countries. (Sótt 25.02.2013).

Upprunalega spurningin hljóðaði svona:

Það hefur verið talað um arsen í hrísgrjónum og hrísgrjónaafurðum sem verið er að gefa börnum sem ekki fá mjólk vegna ofnæmis. Hver eru einkenni og/eða eitrunaráhrif arsens. Eru þau hættuleg?

...