Hver er staða ósonlagsins í dag?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hver er staða ósonlagsins í dag?
Í heild er spurningin svona:

Hvað er að frétta af ósonlaginu núna, þynning þess og göt voru mikið í umræðunni fyrir einhverjum árum en lítið heyrist núna. Hver er staðan? Hefur það jafnað sig?

Í stuttu máli hefur þróunin líklega farið að sveigja í rétta átt síðasta áratuginn eða svo.

Óson er sameind úr þremur súrefnisfrumeindum og myndast í andrúmsloftinu þegar súrefnisfrumeind (O) sameinast súrefnissameind (O₂) eins og lesa má um í svari Ágústs Kvarans við spurningunni Hvernig myndast ósonlagið og er talið að það muni einhvern tímann eyðast? Um 90% alls ósons í andrúmsloftinu er í heiðhvolfinu, mestmegnis í um 20 km hæð yfir jörðu. Það er hið svokallaða ósonlag.

Þykkt ósonlagsins er gefin upp í dobson-einingum (Du) en 1 Du jafngildir 1/1000 úr cm þykktar af ósoni niðri við jörð við staðalaðstæður (við 0° C og 1013 hPa). Talað er um „ozone hole“ eða „gat“ í ósonlaginu ef heildaróson (total ozone) mælist lægra en 220 Du.

Þynning á ósonlaginu yfir Suðurskautslandinu uppgötvaðist fyrst árið 1985 og er árviss atburður í september og október. Fyrsta áratuginn fór þynningarsvæðið ört stækkandi og dýpkandi, samhliða aukinni losun á klórflúorkolefnum (CFC). Árið 1987 náðist alþjóðlegur samningur um takmörkun á losun CFC-efna, svokölluð Montreal-bókun, sem tók gildi tveimur árum síðar. Það tekur þó tíma að snúa þróuninni við. Lægstu ósongildin mældust yfir Suðurskautslandinu 1994, aðeins 74 Du. Stærst mældist þynningarsvæðið hins vegar 2006. Um miðjan 10. áratuginn hætti svæðið að stækka og jafnvægi komst á þróunina. Talverður munur gat verið á milli ára vegna breytileika í hita í heiðhvolfinu og legu loftstrauma. Í köldum árum varð svæðið stærra og þynnra. Svo mikill er breytileikinn að margir vísindamenn hafa verið óöruggir um þróunina og hvert stefni.

Heildaróson er að jafnaði 250 til 260 Du um miðbik jarðar en þykkast er það á norðlægum breiddargráðum í febrúar og mars, í kringum 400 Du. Yfir norðurheimskautinu myndast einnig þynningarsvæði síðla vetrar af sömu ástæðum og yfir suður heimskautinu (sjá svar við spurningunni Af hverju verður þynning á ósonlaginu yfir suðurpólnum þar sem eru fáar verksmiðjur, en ekki yfir Bandaríkjunum?), en sjaldan mælist heildaróson lægra en 220 Du þar og þá aðeins á litlum svæðum í fáeina daga.

Á Veðurstofu Íslands hefur heildaróson verið mælt daglega yfir Reykjavík, frá febrúar til október, síðan 1957. Í þeim mæligögnum kemur fram ósonminnkun á níunda og tíunda áratugnum en einnig að ósonmagn sé farið að aukast aftur síðustu ár.

Líkanútreikningar á þróun ósonlagsins sem taka mið af hægfara minnkun óson eyðandi efna í heiðhvolfinu spá því að ósonlagið muni ná fyrri þykkt um miðbik þessarar aldar og að þynningarsvæðið yfir Suðurskautslandinu muni hætta að myndast kringum 2040.

Mynd:

• World of Change: Antarctic Ozone Hole - The Earth Observatory. (Sótt 4. 1. 2018).
• Mælingar á ósonlaginu yfir Íslandi | Veðurstofa Íslands 90 ára | Veðurstofa Íslands. Höfundur myndar: Árni Sigurðsson. (Sótt 4. 1. 2019).

---

Vísindavefurinn hefur oft verið spurður um ósonlagið. Hér er einnig svarað spurningunum:

• Er ósonlagið að þykkjast eða að þynnast?
• Hverjar eru horfur ósonlagsins til framtíðar?
• Hvar er ósonlagið? Úr hverju er það? Hvaða efni eyðir helst ósonlaginu?
• Ef við minnkum útblástur frá verksmiðjum og fleiri mengandi hlutum, hvað tæki það langan tíma fyrir ósonlagið að komast í mjög gott ástand?
• Er hægt að láta götin á ósonlaginu fyllast aftur?
• Er ósonlagið að eyðast eða hverfa?
• Er hægt að laga ósonlagið?
• Getur ósonlagið jafnað sig alveg fullkomlega aftur?

Aðrir spyrjendur eru:

Selma Rebekka Kattoll, Rakel Hjartardóttir, Aníta Ósk Guðbjargardóttir, Hólmfríður Karen Karlsdóttir, María Gunnarsdóttir, Sölvi Steinn Jónsson, Katrín Marín, Margrét Guttormsdóttir, Rósa Jórunn, Þórdís Skúladóttir Holm, Íris Birgisdóttir og Veronika Arnardóttir.

...