Eru Grýla, Leppalúði og jólakötturinn til í dag?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Eru Grýla, Leppalúði og jólakötturinn til í dag?
Nokkrir lesendur af yngri kynslóðinni hafa spurt Vísindavefinn um Grýlu. Það sem helst brennur á krökkunum er hvort hún sé enn á lífi og hvað hún sé þá eiginlega gömul? Nemendur í Hamraskóla vilja síðan fá að vita um allt í senn: Grýlu, Leppalúða og sjálfan jólaköttinn!

Við Vísindavefinn starfar þverfaglegt jólavísindamannafræðiráð sem gegnir því hlutverki að svara allra snúnustu spurningunum. Þessi spurning er augljóslega af því tagi - eða minnsta kosti sitt af hvoru tagi.

Best er að svara samsettum spurningum lið fyrir lið, sumt virðist augljóst, annað loðið og hið þriðja hlýtur þá að vera alveg harðsoðið!

Augljóst

Grýla er dauð!

Elstu heimildir um Grýlu eru um 800 ára gamlar. Hún kemur fyrst fyrir í þulum Snorra Eddu og í Íslendinga sögu Sturlu Þórðarsonar. Rannsóknir hafa sýnt að grænlandshákarlinn, sem talinn er ná hæsta aldri allra hryggdýra, verður ekki nema um 500 ára. Öll vísindaleg rök benda því til þess að Grýla sé löngu dauð enda gafst hún upp á rólunum eins og hvert einasta leikskólabarn veit mætavel!

Loðið

Meiri vafi leikur á tilvist Leppalúða. Vitað er að Grýla var raðkvæniskona og átti að minnsta kosti þrjá menn. Sá fyrsti hét Gustur. Grýla át hann. Hann er því augljóslega dáinn. Annar hét var Boli og sá þriðji Leppalúði.

Grýla var frumkvöðull í því sem kallast að „yngja upp“. Leppalúða kynnist hún á 17. öld og ljóst er að á þessu skeiði voru þau afar frjósöm og eignuðust sæg af jólasveinum. Ekki er tryggt að öll afkvæmin séu getin af Leppalúða og þangað til nothæft erfðaefni finnst ríkir einhver óvissa um það. Séu öll nöfn jólasveinanna talin er um að ræða 80 stykki. Kynorka Grýlu og Leppalúða var því allveruleg. Eins og kunnugt er stendur kynorkan í öfugu hlutfalli við stöðuorkuna en eykst línulega með hreyfiorkunni. Um þetta má fræðast meira um í svari við spurningunni Hvað er kynorka?

Ekki er fullvíst hvaða áhrif kynorkan hefur á efnislega tilvist Leppalúða. Eðlisfræðingar vita að efni getur orðið til úr orku og efnið getur líka breyst í orku. Það orkar varla tvímælis að það sama gildi um kynorku. Rannsóknir á þessu sviði eru hins vegar hvergi nærri afdráttarlausar og þess vegna er best að láta hér staðar numið.

Harðsoðið

Um jólaköttinn er það að segja að hann tilheyrir sérstökum flokki árstíðabundinna dýrategunda. Aðrar kunnar tegundir sem dýrafræðingar hafa lýst eru til að mynda páskalambið, jólagæsin, jólaöndin, páskahérinn, haustfiðrildin og sumarafleysingafólkið.^[1] Latneskt fræðiheiti jólakattarins er Felis nativitatis.

Íslenskir fornleifafræðingar hafa fundið nokkur kattabein frá tímum fyrstu landnámsmanna og síðar. Í ljós hefur komið að þau eru öll af heimiliskettinum Felis silvestris catus. Um þessa beinafundi er hægt að lesa meira um í fróðlegu svari við spurningunni Hvenær komu kettir fyrst til Íslands? Þar sem enn hafa ekki fundist bein af tegundinni Felis nativitatis er ekki hægt að slá neinu föstu um hvar hann er niðurkominn.^[2] Það er þó engin ástæða til að skjálfa á beinunum, enda er jólakötturinn örugglega töluvert ljúfur inn við beinið.

Fornleifafræðingar Vísindavefsins heita því að linna ekki látum fyrr öll kurl eru komin til grafar í þessu máli. Þá loksins verður björninn unninn og litlu börnin þurfa ekki lengur að fara kringum hræðilegan jólakött eins og köttur kringum heitan graut. Þetta er augljóslega leikur kattarins að músinni - vísindin munu ekki kaupa köttinn í sekknum í þessu máli!

Tilvísanir:

1. ^ Svo þekkjast líka árstíðabundnar veirur, eins og inflúensuveiran.
2. ^ Kannski er hann grafinn með Jónasi? Það kemur þá fljótlega í ljós eins og hægt er að lesa um í svari við spurningunni Geta nútímavísindi sagt til um það hvort bein sem grafin eru á Þingvöllum séu í raun og veru af Jónasi Hallgrímssyni?

Ef einhver hefur ekki áttað sig á því þá tilheyrir þetta svar svonefndum föstudagssvörum (þó að það birtist á Þorláksmessu á miðvikudegi). Það er því næstum ekkert að marka það sem hér stendur - nema auðvitað eðlisfræðina í svarinu - um hana er ekki hægt að deila.

Mynd:

• Æskan - 13.-16. Tölublað (15.12.1925) - Tímarit.is. (Sótt 22.12.2020).

Móey spurði: Við vitum að Grýla er löngu dauð en hversu gömul var hún? Margrét Arna spurði: Hvað er Grýla gömul?...