Hverjar voru systur jólasveinanna og hvað er vitað um þær?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hverjar voru systur jólasveinanna og hvað er vitað um þær?
Börnum þjóðsagnaverunnar Grýlu er iðulega skipt í tvo flokka. Í öðrum flokknum eru jólasveinarnir og í hinum önnur börn Grýlu. Spurningunni er þess vegna hægt að svara með því að tiltaka þau nöfn jólasveina sem vísa til kvenkynsfyrirbæra og með því að birta stúlkunöfn Grýlubarna.

Höfundi þessa svars finnst líklegast að spyrjandi hafi fyrst og fremst verið á höttunum eftir kvenkyns jólasveinum, en til öryggis er þó réttast að birta einnig lista yfir dætur Grýlu (um öll börn Grýlu er fjallað sérstaklega í svari við spurningunni Hvað átti Grýla mörg börn og hvað heita þau öll?)

Þekktar dætur Grýlu
Ausa	Kyppa	Næja	Sóla
Bikkja	Leiðindaskjóða	Skotta	Syrpa/Surtla
Bóla	Leppatuska	Skráma	Taska
Flaska	Lúpa	Sleggja	Típa
Hnyðja	Mukka	Stefna	Tæja
Hnúta	Nípa	Strympa	Þóra

Eins og fram kemur í svari við spurningunni Hvað eru þekkt mörg nöfn jólasveina og hvað heita þeir allir? er vitað um að minnsta kosti 78 nöfn jólasveina frá fyrri tíð. Langflest þeirra vísa til karlkynsfyrirbæra en fimm heiti vísa til kvenkynsvera. Þau eru:

• Flotnös (1990)
• Flotsokka (1990)
• Klettaskora (um 1860)
• Redda (um 1860)
• Sledda (um 1860)

Frásagnir af tveimur fyrstnefndu verunum heyrðust í útvarpsþætti RÚV í desember árið 1990, frá heimildamönnum af Vestfjörðum; Flotsokka úr Dýrafirði og Flotnös úr Önundarfirði. Eins og nöfn þeirra gefa til kynna stálu þær floti fyrir jólin, önnur lét flotið í sokk og hin tók það beinlínis í nefið!

Hin nöfnin þrjú, Klettaskora, Redda og Sledda, eru mun eldri. Þau koma fyrir í þulum sem bárust þjóðsagnasafnaranum Jóni Árnasyni um 1860. Redda og Sledda eru nefndar í gamalli þulu úr Steingrímsfirði og Klettaskora í þulu frá heimildarmanni sem var alinn upp í Skagafirði. Sem jólasveinaheiti birtist Klettaskora fyrst á prenti í ritinu Allrahanda árið 1946 en Redda og Sledda árið 1958, í nýrri útgáfu þjóðsagna Jóns.

Um nöfnin þrjú er þetta helst að segja: Klettaskora er auðskilið náttúruheiti, skarð eða rauf í klettum og seinni hluti orðsins hefur einnig kynferðislega aukamerkingu.

Lítið er vitað um nafnið Redda, fyrir utan að það þekkist einnig sem kýrheiti í kúaþulu. Það gæti verið skylt karlkynsnafnorðinu reddi sem er meðal annars notað um hníf sem bítur illa.

Kvenkynsnafnorðið sledda er einnig haft um hníf, stóran og sverðlaga. Það þekkist einnig í karlkyni (sleddi) um sams konar hníf. Sérnöfnin Sledda og Redda gætu því bæði vísað til hnífa.

Í raun er harla lítið annað hægt að segja um þessar „systur“ jólasveinanna, eins og reyndar marga aðra jólasveina frá fyrri tíð. Af flestum þeirra eru ekki til neinar sérstakar sögur og á litlu öðru að byggja en heitum þeirra. Úr þeim er vitanlega hægt að lesa eitthvað og skálda síðan í eyður eftir hentugleikum. Þannig hefur til að mynda „vitneskjan“ um þekktustu jólasveinana orðið til, það er að segja með kveðskap Jóhannesar úr Kötlum um nöfn jólasveinanna. Áður en kvæðasafn hans um jólasveinana þrettán kom út árið 1932 var litlu öðru til að dreifa um þá.

Heimildir:

• Árni Björnsson, Saga daganna, Mál og menning, Reykjavík 1993.
• Árni Björnsson, Nöfn Jólasveina. Nefnir - vefrit Nafnfræðifélagsins, 2003. (Sótt 13.12.2022).
• Árni Björnsson, Jól á Íslandi, Ísafoldarprentsmiðja, Reykjavík 1963.

Mynd:

• Facebook. (Sótt 19.12.2022).

...