Voru víkingarnir með tölukerfi?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Voru víkingarnir með tölukerfi?
Spurning Veigars hljóðaði svona:

Voru víkingarnir með tölukerfi? Ef svo er hvernig var það?

Víkingaöld er tímabil í sögu Norður-Evrópu sem nær frá árinu 793 til 1066. Víkingaöldinni er oft skipt í þrjú tímaskeið. Miðskeiðið 850 – 1000 er kennt við landnám norrænna manna. Ísland var numið af víkingum á níundu og tíundu öld. Víkingar kynntust smám saman kristnum menningarheimi á þessu tímabili og rituðu máli með latínuletri. Fyrstu ritaðar heimildir um landnám Íslands eru frá tólftu öld. Þær bera með sér að talnakerfi var þá hið sama og nú er notað. Tölur voru oft ritaðar fullum stöfum: einn, tveir, þrír, fjórir, fimm, sex, sjö, átta, níu tíu, ellefu, tólf, þrettán, og svo framvegis. Oft var talið í tugum, svo sem „tveir tigir manna“, 20 manns. Talað var um tólf tugi, 120, sem hundrað, nú nefnt „stórt hundrað“. Það sem nú er nefnt hundrað var þá nefnt tíu tugir. Hér vottar fyrir blöndu af tugakerfi og tylftakerfi.

Víkingar áttu sér ritmál, rúnir. Margir steinar með rúnaletri frá víkingatímanum hafa fundist á Norðurlöndunum. Í Svíþjóð voru tveir þekktir steinar reistir á fyrstu áratugum 9. aldar. Annar þeirra er Röksteinninn á Austur-Gautlandi. Þar eru nefndar tölurnar tveir, tólf, annar, níu, tólfti, tveir tigir, þrettándi, fjórir, fimm. Hér má sjá að í norrænu máli á víkingatímanum voru bæði til heiti yfir talningartölur: tveir, tólf, níu, fjórir, fimm; og raðtölur: annar, tólfti, þrettándi; sömu heiti og notuð eru enn í dag. Einnig að talið var í tugum: tveir tigir.

Til eru rúnir frá víkingatímanum, kenndar við Gaukstað í Noregi, þar sem hver tala er rituð sem eitt rúnatákn og þá sem fyrsti stafur í heiti tölunnar. Þá tákna rúnastafirnir með eftirfarandi hljóðum: æ t þ f f s s a n t æ t þ f f s s a n t, talnarununa 1 – 20. Eins og sjá má er samsvörunin ekki einkvæm. Til dæmis er sama tákn fyrir fjóra og fimm, fjórtán og fimmtán, af því að fyrsta hljóð allra orðanna er f, þannig að líta verður á táknin í rununni sem skammstafanir en ekki talnatákn.

Heimildir:

• Þórgunnur Snædal. „Af hverju hafa svona fáir rúnasteinar fundist á Íslandi?“ Vísindavefurinn, 13. febrúar 2015. Sótt 27. maí 2019. http://visindavefur.is/svar.php?id=64197.
• „The Viking Answer Lady.“ Sótt 27. maí 2019. http://www.vikinganswerlady.com/numeric-reckoning.shtml.

Mynd:

• Wikipedia. Rökstenen och riksantikvarie Hans Hildebrand 1890. (Sótt 28.5.2019).

Spurning Birkis hljóðaði svona:

hvernig rituðu víkingar á fornöldum raðtölur, tölustafi? eru til tölustafir í rúnaletri? 1 2 3...

Ritstjórn Vísindavefsins þakkar Þórgunni Snædal fyrir yfirlestur....