Eru maurar og ánamaðkar í Surtsey?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Eru maurar og ánamaðkar í Surtsey?
Samkvæmt upplýsingum frá Erling Ólafssyni skordýrafræðingi hjá Náttúrufræðistofnun Íslands eru hvorki maurar né ánamaðkar í Surtsey. Reyndar fundust ánamaðkar í Surtsey árið 1993 en þeir hafa ekki fundist þar síðar. Maurar eru líklega orðnir landlægir hér á landi en þeir eru háðir húsaskjóli manna og lifa ekki villtir í náttúrunni eins og víða erlendis. Þeir gætu því ekki lifað í Surtsey þótt þeir bærust þangað með einhverjum leiðum.

Frá upphafi hafa verið stundaðar fjölbreyttar rannsóknir í Surtsey enda er þar einstakt tækifæri til að fylgjast með hvernig eldfjallaeyja myndast og mótast, landnámi lífvera og dreifingu þeirra og hvernig vistkerfi verður til. Í Ársskýrslu Náttúrufræðistofnunar 2013 kemur fram að um 360 smádýrategundir hafi verið nafngreindar í Surtsey frá upphafi rannsókna og talið er að yfir helmingur þeirra hafi numið land varanlega.

Í pistli á vef Surtseyjarfélagsins fjallar Erling Ólafsson um smádýralíf í Surtsey. Þar má meðal annars lesa um hvernig fyrstu dýrin bárust þangað. Eftirfarandi texti er stytt útgáfa af þessum pistli og birtur með góðfúslegu leyfi höfundar.

Fyrsta skordýrið fannst í Surtsey í maí 1964. Í kjölfarið fundust fleiri smádýr af ýmsum tegundum. Það voru sem vænta mátti einkum vængjuð skordýr sem fundust í fyrstu og höfðu þau borist á eigin vængjum með hagstæðum vindum. Bæði var um að ræða tegundir sem bárust með norðlægum vindum frá Vestmannaeyjum eða meginlandinu, en einnig tegundir sem slæddust með vindum frá Evrópu. Köngulær fundust einnig fljótlega, en ungviði þeirra svífa auðveldlega um loftin á spunaþráðum.

Margar tegundir skordýra hafa flotið á yfirborði sjávar til Surtseyjar, ýmist með eða án aðstoðar hluta á reki. Dýr hafa fundist á ströndinni, bæði lífs og liðin, eftir að hafa skolast á land. Grastorfur með jarðvegi hafa rekið á land með fjölda smádýra innanborðs og dýr hafa fundist á rekaviði, svo eitthvað sé nefnt. Þá hafa fuglar borið smádýr til eyjarinnar og ekki hefur tekist að fyrirbyggja að einhver slík hafi borist með mönnum, einkum matföngum.

Strax fyrstu árin fundust alls um 170 tegundir skordýra í eynni en það var hvorki meira né minna en um 13% tegunda sem þá höfðu fundist á Íslandi. Þó höfðu fáar tegundanna náð að festa sig í sessi enda skilyrði til landnáms afar harðneskjuleg lengi vel. Þegar Surtsey var heimsótt árið 1981 kom í ljós að allnokkrar tegundir virtust mættar til varanlegrar búsetu og mynduðu þær einfalt en áhugavert samfélag smádýra. Í þessu samfélagi voru dýr sem lifðu á plöntum, önnur á rotnandi efnum og enn önnur voru rándýr. Máfar (svartbakur og silfurmáfur) höfðu þá byrjað að verpa í eynni, í litlum mæli þó og dreift. Þeir mótuðu með hreiðurgerð sinni og aðflutningi lífrænna efna ásamt auknum gróðri undirstöðu þessa samfélags. Þá varð í raun ljóst hvert stefndi. Þegar svo sílamáfur nam land og valdi þann kostinn að verpa í þéttri byggð varð stökkbreyting í gróðurfari og næringarauðgun jarðvegs. Smádýr fylgdu í kjölfarið.

Heimildir og myndir:

• Ársskýrsla 2013. Ritstj. María Harðardóttir. Náttúrufræðistofnun Íslands, 2014.
• Erling Ólafsson. Surtsey - Líf á landi. Heimasíða Surtseyjarfélagsins. (Skoðað 28. 10. 2016).
• Mynd af Surtsey: Mats: Íslandsmyndasafn © Sigurgeir Jonasson. (Sótt 28. 10. 2016).
• Mynd af gullsmið: Amara quenseli | Náttúrufræðistofnun Íslands. Höfundur myndar: Erling Ólafsson. (Sótt 28. 10. 2016).

---

Erling Ólafsson hjá Náttúrufræðistofnun fær þakkir fyrir aðstoð við gerð þessa svars....