Hvaða áhrif hafði Pýþagóras og kenningar hans á heimsmyndina?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvaða áhrif hafði Pýþagóras og kenningar hans á heimsmyndina?
Stærðfræðingurinn Pýþagóras (um 572-497 f.Kr.) fæddist á grísku eyjunni Samos. Þegar hann var fertugur fluttist hann til grísku nýlenduborgarinnar Krótón, sunnarlega á Ítalíu. Þar kom hann sér upp hópi lærisveina sem mynduðu einhvers konar sértrúarsöfnuð og skóla. Þeir voru seinna nefndir Pýþagóringar.

Margt er á huldu um ævi og störf Pýþagórasar og fylgismanna hans og kemur þar aðallega tvennt til. Í fyrsta lagi var regla Pýþagóringa leynileg og þagmælska fylgismanna í hávegum höfð. Í öðru lagi hafa engin verk Pýþagórasar eða annarra Pýþagóringa varðveist. Allar sögur af ævi Pýþagórasar eru samdar löngu eftir að hann dó.

Þrátt fyrir þetta er ýmislegt vitað um kenningar Pýþagóringa og þær höfðu ýmis áhrif á hugsun manna fyrr og síðar. Í svari við spurningunni Hvað getið þið sagt mér um Pýþagóras og framlag hans til fræðanna? segir Kristín Bjarnadóttir þetta um grunnkenningu Pýþagóringa:

Grunnkenning Pýþagóringa var að „allt væri gert úr tölum“, það er að segja að heilar jákvæðar tölur væru undirstaða alheimsins, hvort sem um var að ræða himinhvolfið, hreyfingar himintungla eða tónlist.

Pýþagóringar voru fyrstir til að tengja náttúruna og hinn ytri veruleika kerfisbundið við tölur. Segja má að þeir hafi staðið að fyrstu tilrauninni til að töluvæða náttúruna. Þeir sem gengu hvað lengst í þessum efnum héldu því beinlínis fram að hlutir væru tölur. Aðrir létu nægja að beita tölum til að útskýra hinn ytri veruleika. Með tengingu talna og veruleikans höfðu Pýþagóringar töluverð áhrif á mótun stærðfræðiiðkunar til forna og þar með almennt í vísindum.

Pýþagóringar þekktu til hinna svonefndu fimm reglulegu margflötunga sem heimspekingurinn Platón fjallaði síðar um í samræðunni Tímajos. Þeir eru: fjórflötungur (e. tetrahedron), teningur (e. cube), áttflötungur (e. octahedron), tólfflötungur (e. dodecahedron) og tvítugflötungur (e. icosahedron). Pýþagóringar tengdu margflötungana við hinar fjóru fornu höfuðskepnur: Jörðin tengdist teningi, eldur fjórflötungi, loft áttflötungi og vatn tvítugflötungi. Alheiminn í heild sinni tengdu Pýþagóringar við tólflötung og töldu að hann væri endanlegur og kúlulaga.

Sú hugmynd að jörðin sé kúlulaga á sér líklega rætur hjá Pýþagóringum. Hún kemur fram um 430 f.Kr. Sumir Pýþagóringar héldu því einnig fram að jörðin væri ekki í miðju alheimsins. Gríski heimspekingurinn Aristóteles lýsir hugmyndum Pýþagóringa um sólkerfið á þennan hátt:

Flestir telja jörðina vera í miðju alheimsins, ... en hinir ítölsku heimspekingar sem kallaðir eru Pýþagóringar, eru á öndverðri skoðun. Í miðjunni, segja þeir, er eldur og jörðin er ein af stjörnunum. Dagur og nótt skiptast á vegna hringhreyfingar hennar um miðjuna. (Tilvitnun fengin úr Heimsmynd á hverfanda hveli.)

Þessar róttæku hugmyndir um stöðu jarðarinnar í alheiminum eru eignaðar heimspekingnum Fílólaosi frá Króton (um 470 til um 385 f.Kr.) sem tilheyrði Pýþagóringum. Fílólaos setti enn fremur fram þá hugmynd að til væri andjörð sem væri næst eldinum sem hann staðsetti í miðju heimsins.

Heimsmynd Fílólaos var því sú að í miðju alheimsins var eldur. Tíu hvel röðuðu sér utan um þennan miðeld. Yst var hvel fastastjarna, síðan komu fimm hvel þeirra föruhnatta sem þekktir voru til forna, þá sólin, svo tunglið, síðan jörðin og loks andjörðin næst miðeldinum.

Skýringuna fyrir andjörðinni er væntanlega að leita í talnadýrkun Pýþagóringa. Þeir töldu töluna 10 vera fullkomna. Til þess að fjöldi hvela yrði tíu var andjörðinni bætt við kerfið.

Áhrif Pýþagóringa á framvindu hugmyndasögunnar eru nokkur. Þegar pólski stjörnufræðingurinn Nikulás Kópernikus (1473-1543) setti fram sólmiðjukenningu sína snemma á 16. öld vísaði hann til heimsmyndar Fílólaosar til stuðnings sinni kenningu. Enn fremur má geta þess að þýski stjörnufræðingurinn Jóhannes Kepler (1571-1630) tengdi fjölda og brautir reikistjarnanna við hina reglulegu margflötunga undir lok 16. aldar.

Heimildir:

• Kragh, Helge S. Conceptions of Cosmos: From Myths to the Accelerating Universe, a History of Cosmology. Oxford: Oxford University Press, 2007.
• Þorsteinn Vilhjálmsson. Heimsmynd á hverfanda hveli: Sagt frá heimssýn vísindanna frá öndverðu fram yfir daga Newtons. Reykjavík: Mál og menning, 1986.
• Philolaus (Stanford Encyclopedia of Philosophy). (Sótt 24.01.2017).

Myndir:

• Antiquity to Now | Geometiles. (Sótt 20.01.2017).
• Skýringarmynd af heimsmynd Fílólaosar er gerð af ritstjórn Vísindavefsins.

...