Hvað eru vúlkönsk eldgos?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvað eru vúlkönsk eldgos?
Gos sumra eldstöðva einkennast af stökum kröftugum sprengingum. Milli þeirra geta liðið mínútur eða klukkustundir, en hver sprenging getur staðið í nokkrar mínútur og myndað gosmökk sem nær allt að 20 kílómetra hæð. Þetta eru vúlkönsk gos, nefnd eftir ítölsku eldfjallaeynni Vulcano. Kvikan er yfirleitt ísúr og því seig. Aðstreymi hennar er frekar hægt, og efsti hluti kvikusúlunnar getur kólnað í gosrásinni og stífnað. Undir þessum tappa safnast bráðin kvika, auk kvikugasa og jafnvel vatnsgufu úr aðliggjandi jarðlögum sem valda auknum þrýstingi í gosrásinni. Að lokum brotnar tappinn og flikki úr storknuðu hrauni ásamt ösku og gasi þeytist upp með miklum hvelli.

Gjóska getur borist nokkuð víða en í litlu magni. Erlendis eru vúlkanskar sprengingar algengar í eldkeilum á samrekssvæðum, til dæmis í Indónesíu og í Mið- og Suður-Ameríku. Þær verða oft í tengslum við súra hraungúla, svo sem þegar gúll hrynur og þrýstingi léttir skyndilega af kviku í gosrás. Gjóskuflóð geta fylgt ef gúll hrynur eða gosmökkur er efnismikill. Þessi gerð eldvirkni er ekki algeng hér á landi, en gæti þó átt við gos í Eyjafjallajökli 1821-1823 og 2010.

Þeytigos getur haft mikil áhrif á flugsamgöngur, eins og sannaðist í Eyjafjallajökulsgosinu 2010. Flugvellir um alla Evrópu lokuðust dögum saman vegna gosösku í háloftum og aflýsa þurfti tugþúsundum flugferða. Íslensku flugfélögin urðu hvað eftir annað að hætta flugi innanlands, og millilandaflug gekk skrykkjótt. Ameríkufluginu var stundum beint til Glasgow og farþegar fluttir þaðan til Akureyrar eða Egilsstaða, þegar Keflavíkurflugvöllur lokaðist vegna gjóskuskýja.

---

Þetta svar er hluti af lengri umfjöllun um flokkun eldgosa í bókinni Náttúruvá á Íslandi: Eldgos og jarðskjálftar og birt með góðfúslegu leyfi. Mynd er fengin úr sama riti, bls. 305.

...