Hver var aðdragandi eldgosanna á Fimmvörðuhálsi og í Eyjafjallajökli árið 2010?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hver var aðdragandi eldgosanna á Fimmvörðuhálsi og í Eyjafjallajökli árið 2010?
Í árslok 2009 tók land að rísa við Eyjafjallajökul og í kjölfarið jókst jarðskjálftavirkni verulega. Í lok febrúar færðist landris í aukana, og í byrjun mars margfaldaðist jarðskjálftavirknin. Almannavarnir, í samstarfi við vísindamenn, ákváðu þá að setja á lægsta stig viðvörunar vegna hættu á eldgosi í Eyjafjallajökli. Sýslumaður Rangæinga hélt fundi með íbúum fyrri hluta marsmánaðar þar sem farið var yfir rýmingaráætlanir ef gos yrði í Eyjafjallajökli eða Kötlu. Þessar áætlanir voru samkvæmt hættumati vegna eldgosa og hlaupa frá árinu 2005. Þær miða að því að íbúar á hættusvæði vegna hugsanlegra jökulhlaupa frá eldgosi í Eyjafjallajökli eða Kötlu rými hús sín og fari í öruggt skjól. Sé búist við gosi í Eyjafjallajökli þarf að forða fólki og búfénaði frá mörgum býlum undir Eyjafjöllum, öllum Landeyjum og hluta Fljótshlíðar. Þrívegis þurfti að grípa til þess í umbrotunum vegna hættu á jökulhlaupum. Sem betur fer reyndist ekkert þeirra svo stórt að það næði að brjótast yfir varnargarða sem halda Markarfljóti í farvegi sínum.

Langur aðdragandi var að gosunum árið 2010 og segja má að hann hafi í raun verið 18 ára tímabil umbrota í innviðum eldstöðvarinnar.¹ Það hófst með aukinni jarðskjálftavirkni 1992. Fram að þeim tíma höfðu aðeins fáir jarðskjálftar mælst undir jöklinum frá því að jarðskjálftamælakerfið á Suðurlandi var aukið og næmari skjálftanemum komið fyrir eftir 1970. Víðfeðm kvikuinnskot í rætur eldstöðvarinnar 1994 og 1999 voru meginþættir í þeirri atburðarás. Virknin tók sig upp aftur árið 2009, en þá um sumarið varð vart aukinnar skjálftavirkni, og eins mældist lítilsháttar frávik sem tengja mátti við kvikuhreyfingar (um fimmtán millimetrar) í tilfærslu á GPS-mælistöð Veðurstofu Íslands við Þorvaldseyri.

Hlé varð á þessari virkni þar til í ársbyrjun 2010, en þá bætti verulega í. Nú var ljóst að nýtt tímabil mikilla breytinga var hafið og bergkvika að troða sér undir austurhluta Eyjafjallajökuls. Vöktun á jarðskjálftum og jarðskorpuhreyfingum var aukin. Að kvöldi 3. mars ágerðist skjálftavirknin og fleiri en 1000 jarðskjálftar voru skráðir daglega næstu daga, en síðan dró aftur úr virkninni. Jarðskorpuhreyfingar jukust og mældust nú um fimm millimetrar á sólarhring á mælistöð við Steinsholt norðan jökulsins.

Bylgjuvíxlmælingar með gervitunglum (InSAR-mælingar) gáfu góða mynd af færslusviði jarðskorpunnar. Þann 15. mars jókst skjálftavirkni aftur og náði hámarki daginn eftir, en rénaði svo á ný, þótt alltaf mældust skjálftar. Þegar þarna var komið við sögu, var kvika farin að þröngva sér í átt að yfirborði. Lesa má sögu þessara atburða neðanjarðar úr þróun jarðskjálftavirkni og aflögun á yfirborði af völdum þeirra. Þann 20. mars dró svo til tíðinda, án þess að vart yrði mikilla breytinga á fjölda jarðskjálfta, en hraði jarðskorpuhreyfinga hafði aukist lítillega dagana á undan. Gos á norðanverðum Fimmvörðuhálsi var hafið en það var lítið flæðigos sem stóð í 23 daga. Hlé varð í hálfan annan sólarhring, en 14. apríl hófst sprengigos í toppöskju Eyjafjallajökuls. Lesa má meira um eldgosið í Eyjafjallajökli í svari sömu höfunda við spurningunni Hvað getur þú sagt mér um gosið í Eyjafjallajökli árið 2010?

Tilvísanir:

¹ Dahm, T. og Bryndís Brandsdóttir, 1997. Moment tensors of microearthquakes from the Eyjafjallajökull volcano in South Iceland. Geophysical Journal International, 130, 183-192.

Erik Sturkell og fleiri, 2003a. Recent unrest and magma movements at Eyjafjallajökull and Katla volcanoes, Iceland. Journal of Geophysical Research, 108, 2369, doi:10.1029/2001JB000917.

Rikke Pedersen og Freysteinn Sigmundsson, 2004. InSAR based sill model links spatially offset areas of deformation and seismicity for the 1994 unrest episode at Eyjafjallajökull volcano, Iceland. Geophysical Research Letters, 31, L14610; doi:10.1029/2004GL020368.

Rikke Pedersen og Freysteinn Sigmundsson, 2006. Temporal development of the 1999 intrusive episode in the Eyjafjallajökull volcano, Iceland, derived from InSAR images. Bulletin of Volcanology, 68, 377-393.

---

Þetta er aðeins hluti úr kaflanum Eldur í Eyjafjallajökli 2010 í bókinni Náttúruvá á Íslandi: Eldgos og jarðskjálftar og birt með góðfúslegu leyfi. Myndir eru fengnar úr sama riti, bls. 299 og bls. 311....