Deyja geitungar þegar þeir stinga og eru stungurnar hættulegar fólki?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Deyja geitungar þegar þeir stinga og eru stungurnar hættulegar fólki?
Vísindavefurinn hefur fengið margar spurningar um geitunga, þeirra á meðal:

• Eru vespur og geitungar líklegar til þess að stinga mann á sumrin?
• Deyja geitungar þegar þeir stinga?
• Hvað verður um geitunga þegar þeir eru búnir að stinga mann?
• Hvers vegna ráðast geitungar á fólk?
• Er hættulegt að verða fyrir geitungastungu?

Einungis kvendýr (drottningar og þernur) geitunga hafa stungubrodda og geta stungið, enda er broddurinn að uppruna til varppípa. Geitungar hafa mun minni þolinmæði gagnvart áreiti en býflugur og hunangsflugur, en þær leggja sjaldnast til atlögu nema tilneyddar eða ef farið er afar óvarlega við bú þeirra. Geitungar geta hins vegar átt til að vera illir viðureignar, þeir sveima oft í kringum höfuð fólks og geta einstaka sinnum stungið án tilefnis. Þeir bregðast þó helst illa við ef að þeim er þrengt, til dæmis ef þeir eru fangaðir, eða þegar menn ógna búum þeirra, en stinga yfirleitt ekki ef þeir eru látnir afskiptalausir.

Broddur geitungs

Á haustin koma nýjar drottningar úr búum sínum og leita að stað til að leggjast í dvala yfir veturinn. Verði þær fyrir áreiti eiga þær það til að stinga fólk. Stundum þegar þær leggjast í dvala, koma þær sér fyrir í skófatnaði sem stendur í skugga, eða í vasa á flíkum og svo þegar fæti er stungið í skóinn eða hendi í vasann stinga þær.

Ef hunangsfluga stingur gerir hún það aðeins einu sinni. Broddurinn er ummynduð varppípa og hefur krók á endanum, eins konar öngul, sem situr eftir í stungusárinu. Við stunguna dregst broddurinn út úr flugunni ásamt eiturpoka og jafnvel hluta af innyflum og flugan deyr. Hjá geitungum vantar hins vegar krókinn á broddinn og þeir geta því dregið hann út aftur án þess að hljóta skaða af.

Stungur geitunga og hunangsflugna eru hættulegar á tvennan hátt, annars vegar vegna beinna eituráhrifa og hins vegar vegna ofnæmis. Í broddinum er eitur sem veldur miklum sársauka og ertingu en það þarf þó um 100 stungur til að það sé lífshættulegt fyrir fullorðinn einstakling. Í stungunni eru einnig ofnæmisvakar sem oft valda ofnæmi og tekur það nokkrar vikur að myndast. Geitungar valda oftast ofnæmi allra skordýra, en í fyrsta skipti sem einhver er stunginn af geitungi getur slíkt ofnæmi ekki verið til staðar og stungan veldur því einungis staðbundnum óþægindum. Hafi viðkomandi hins vegar verið stunginn áður og þegar myndað ofnæmi getur ein stunga verið mjög hættuleg, jafnvel lífshættuleg. Einkennin eru þá meðal annars öndunarerfiðleikar og blóðþrýstingsfall með yfirliði, og verður viðkomandi þá að komast tafarlaust undir læknishendur.

Stungur æðvængna eru hættulegar á tvennan hátt, bein eituráhrif og ofnæmi

Stungur æðvængna (geitungar, hunangsflugur og býflugur tilheyra æðvængjum) eru ein algengasta orsök dauða vegna ofnæmislosts í heiminum. Bráðaofnæmi vegna geitunga eða býflugna er talið orsaka að minnsta kosti 50 dauðsföll á ári í Bandaríkjunum. Alvarleg ofnæmisviðbrögð, þó ekki banvæn, sjást ár hvert hjá um 5-10 af hverjum 100.000 íbúum. Ofnæmi fyrir æðvængjum greindist í fyrsta skipti hjá Íslendingi veturinn 2002, en í framtíðinni má búast við því að nokkrir Íslendingar á ári fái alvarleg einkenni eftir skordýrastungur. Einstaklingar geta myndað ofnæmi fyrir einni eða fleiri tegundum. Það er því mjög mikilvægt að bera kennsl á þá tegund sem menn voru stungnir af og jafnframt greina ofnæmið með sértæku húðprófi.

Á vef Landlæknisembættisins er að finna eftirfarandi ráð til þess að draga úr líkum á því að verða fyrir stungum geitunga:

• Eyða öllum búum sem eru við heimili.
• Sýna aðgát við garðvinnu, nota hanska.
• Matarbitar og drykkir bjóða geitungum heim, en þeir eru sérlega sólgnir í sætindi, bjór og vín.
• Sprauta má hárlakki á geitunga innan dyra eða drepa í einu höggi.
• Hafa þétt net yfir vögnum barna sem sofa úti.
• Klæðast hvítum/ljósum fatnaði.
• Nota ekki ilmefni.
• Ganga ekki berfætt úti við, klæðast síðum buxum og langerma skyrtum.

Nánari upplýsingar má finna í eftirfarandi svörum á Vísindavefnum:

• Hvað eru til margar tegundir af geitungum á Íslandi og hvernig líta þeir út? eftir Jón Má Halldórsson
• Í dag var mjög stór geitungur inni á heimili okkar, er þetta ný tegund? eftir Jón Má Halldórsson
• Er hunangsfluga og býfluga það sama? eftir Gísla Má Gíslason
• Getið þið sagt mér eitthvað um hunangsflugur? eftir Jón Má Halldórsson
• Hvernig fjölga flugur sér? eftir Jón Má Halldórsson
• Hvar eru flugurnar á veturna? eftir Gísla Má Gíslason

Heimildir og myndir:

• Læknablaðið: 2003.
• Fjölskyldu- og húsdýragarðurinn
• Landlæknisembættið
• Magnús Jóhannson: 2000
• eastendtalking.org
• allergysa.org
...