Hvað er átt við með þjóðargjaldþroti?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvað er átt við með þjóðargjaldþroti?
Hugtakið þjóðargjaldþrot hefur talsvert verið í umræðunni undanfarna mánuði hérlendis. Sambærileg hugtök eru einnig til í öðrum tungumálum, til dæmis er stundum talað um national bankruptcy á ensku. Hugtakið er þó nokkuð misvísandi því að þjóð getur ekki orðið gjaldþrota. Ekki er hægt að eiga kröfu á þjóð sem slíka. Það er hins vegar hægt að eiga kröfu á ríki og þau geta orðið gjaldþrota eða að minnsta kosti komist í greiðsluþrot. Eðlilegra væri því að tala um gjaldþrot ríkis.

Ýmis dæmi eru um það í mannkynssögunni að ríki hafi ekki getað, eða viljað, standa við skuldbindingar sínar. Oft hefur þetta gerst í kjölfar styrjalda eða byltinga þar sem nýir valdhafar hafa neitað að greiða skuldir sem forverar þeirra stofnuðu til. Sem dæmi má nefna að kommúnistar sem náðu völdum í Rússlandi árið 1917 neituðu að borga miklar skuldir sem keisarastjórnin hafði safnað. Á sama hátt neitaði Bandaríkjastjórn að greiða skuldir sem hin sigruðu Suðurríki höfðu stofnað til þau fjögur ár sem þau lifðu sem sjálfstætt ríki, 1861-1865.

Önnur ríki hafa neitað að greiða skuldir að fullu þótt ekki hafi verið skipt um valdhafa með þessum hætti. Sem dæmi má nefna að Neville Chamberlain, sem þá var fjármálaráðherra, ákvað að hætta að greiða til fulls vexti af miklum skuldum Breta eftir fyrri heimsstyrjöldina. Þessar vaxtagreiðslur íþyngdu breska ríkinu mjög í kreppunni á fjórða áratugnum og árið 1932 ákvað Chamberlain að ríkið myndi ekki greiða umsamda vexti, sem voru 5%, en greiða í þess stað 3,5% vexti.

Neville Chamberlain (1869-1940).

Enn önnur ríki hafa beinlínis komist í þrot, þannig að þau hafa ekki getað staðið í skilum. Sem dæmi má nefna Rússland sem árið 1998 gat ekki staðið að fullu við skuldbindingar sínar og varð að fresta greiðslu afborgana af hluta lána ríkisins. Lánin voru þó greidd síðar.

Eitt af helstu hlutverkum Alþjóðagjaldeyrissjóðsins er að koma ríkjum til aðstoðar sem lenda í vandræðum af þessu tagi. Þá er annars vegar sett upp aðgerðaáætlun sem á að bæta stöðu ríkisins, til dæmis með því að draga úr ríkisútgjöldum, þannig að raunhæft sé að það geti staðið við skuldbindingar sínar þegar fram líða stundir, og hins vegar veitt lán til að bregðast við brýnum skammtímavanda.

Séu skuldbindingar ríkja að því er virðist óviðráðanlegar getur þurft að semja um niðurfellingu hluta þeirra. Sem dæmi um þetta má nefna að árið 1996 settu Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn og Alþjóðabankinn upp áætlun sem ætlað var að taka á stöðu 33 ríkja sem voru bæði mjög fátæk og skuldug (HIPC, Heavily Indebted Poor Countries). Flest ríkjanna eru í Afríku. Í áætluninni felst meðal annars talsverð niðurfelling skulda þannig að það sem eftir stendur ætti að vera viðráðanlegt fyrir viðkomandi ríki.

Frekara lesefni á Vísindavefnum:

• Hvað gerist þegar einstaklingur er gerður gjaldþrota og hversu lengi gildir það? eftir Sigurð Guðmundsson
• Get ég sjálf látið gera mig gjaldþrota, við hvern á ég að tala og hvað kostar það? eftir Helgu Hafliðadóttur
• Ef einstaklingur er gerður gjaldþrota á Íslandi gildir það þá um önnur lönd líka? eftir Jón Elvar Guðmundsson

Mynd:

• BBC. Sótt 30.12.2008.

Aðrir spyrjendur voru:

Bjarki Már Flosason, Sonja Gunnlaugsdóttir, Jenný Jóakimsdóttir, Jóhannes Karl Hauksson og Sigrún Jónsdóttir

...