Hvað eru loftskeyti og hvenær var fyrsta loftskeytastöðin sett upp á Íslandi?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvað eru loftskeyti og hvenær var fyrsta loftskeytastöðin sett upp á Íslandi?
Nokkrir hafa sent Vísindavefnum spurningar um loftskeyti og fyrstu eiginlegu loftskeytastöðina á Íslandi. Laufey Karlsdóttir vildi einnig fá útskýringu á tækninni sem loftskeyti byggja á. Spurning hennar hljóðaði svona:

Hvað er loftskeyti? Þegar það er sent er líklega notað rafmagn. Hvernig get ég útskýrt það fyrir nemendum mínum?

Fyrsta loftskeytastöðin á Íslandi sem bæði gat tekið á móti og sent loftskeyti hóf starfsemi á Melunum í Reykjavík 17. júní 1918. Þetta ár komst því Ísland í fyrsta sinn í eiginlegt þráðlaust samband við umheiminn.

Elsta dæmið um samsetta orðið loftskeyti er að finna í blaðinu Heimskringlu 15. júní 1898.^[1] Þar er það hins vegar notað í merkingunni 'flugvél' eða 'loftfar'. Í upphafi 20. aldar var fyrst farið að nota orðið yfir það sem á ensku kallast 'wireless telegraphy' eða þráðlaus skeyti.

Þráðlaus sending og móttaka á rafsegulbylgjum var eitt af verkefnum vísinda- og uppfinningamanna seint á 19. öld. Þar komu meðal annars við sögu Thomas Alva Edison, Nikola Tesla sem og ítalski uppfinningamaðurinn Guglielmo Marconi (1874-1937) sem oft er talinn hafa sent fyrstur manna þráðlaust skeyti rúmlega 3 km vegalengd sumarið 1895.

Loftskeyti eru í raun útvarpsbylgjur (e. radio waves) sem eru ein tegund af rafsegulbylgjum (e. electromagnetic waves). Rafsegulbylgjur verða til þegar rafhleðslur (e. electric charge) hreyfast fram og aftur með einhverjum hætti. Tækni loftskeytanna byggst á því að láta breytilegan rafstraum fara um sendiloftnet. Við það verða til útvarpsbylgjur sem annað loftnet tekur svo á móti. Þekktasta dæmið um rafsegulbylgjur er vitanlega ljós en munurinn á ljósi og útvarpsbylgjum felst aðeins í bylgjulengdinni, eins og sést á myndinni hér fyrir ofan.

Loftskeyti Marconis öðluðust töluverða frægð eftir að skipið Titanic sökk 15. apríl 1912. Um borð voru loftskeytamenn á vegum fyrirtækis Marconis og fjölmargir farþegar í Titanic björguðust vegna þráðlausra skeytasendinga til björgunarskipsins Carpathia. Í réttarhöldum eftir sjóslysið vitnaði breski póstmeistarinn um það að að björgun mannslífa af Titanic hafi einvörðungu mátt þakka uppfinningu Hr. Marconis.^[2]

Eftir þetta varð mönnum ljóst mikilvægi þráðlausra skeytasendinga og loftskeytastöðvar risu víða. Nokkur aðdragandi var að uppsetningu loftskeytastöðvar Íslandi sem bæði gat sent og tekið á móti skeytum. Fyrst hafði hugmyndin komið fram árið 1902 þegar Einar Benediktsson gerðist talsmaður loftskeytastöðvar. Tveimur árum síðar fór Hannes Hafstein ráðherra til London og hitti talsmenn Marconi-félagsins.^[3] Möstur frá félaginu voru sett upp við Höfða 1905 og með þeim var hægt að taka á móti skeytum en ekki senda þau. Fyrsta móttakan fór fram 26. júní 1905. Texti loftskeytanna var meðal annars birtur í dagblaðinu Ingólfi og fyrsta loftskeytið sem barst til Íslands er nokkuð táknrænt þar sem það fjallar um sjóslys:

Brezkt gufuskip Ancona rakst á danskt skólaskip nálægt Kaupmannahöfn og sökti því. Tuttugu og tveir drengir druknuðu.^[4]

Móttökustöðin við Höfða var aðeins í notkun fram í október 1906.^[5] Lög um ritsíma og talsímakerfi Íslands voru sett 1913 og í þeim var heimilað að byggja loftskeytastöð nálægt Reykjavík sem bæði gat tekið á móti og sent skeyti. Byrjað var að reisa stöðina haustið 1916 og hún tók til starfa 17. júní 1918. Nokkur íslensk skip voru búin loftskeytatækjum fyrir tilkomu stöðvarinnar. Í skipin Goðafoss og Gullfoss voru til að mynda komin tæki árið 1915.^[6]

Á loftskeytastöðinni á Melunum voru tvö 77 m há loftnetsmöstur.^[7] Með þeim var hægt að senda skeyti um 750 km í dagsbirtu sem er um það bil vegalengdin frá Íslandi til Færeyja. Í myrkri var hægt að senda loftskeyti allt að 1500 km. Öll fjarskipti við skip fóru fram með Morsekóða og einnig var hægt að nota loftskeytastöðina til samskipta við útlönd ef samband með sæsíma rofnaði.

Tilvísanir:

1. ^ Heimskringla, 15.06.1892 - Timarit.is. (Sótt 26.04.2018).
2. ^ Guglielmo Marconi - Wikipedia. (Sótt 26.04.2018).
3. ^ Ægir, 11. Árgangur 1918, 7. Tölublað - Timarit.is. (Sótt 26.04.2018).
4. ^ Ingólfur, 02.07.1905 - Timarit.is. (Sótt 27.04.2018).
5. ^ Minningarskjöldur um fyrsta loftskeytið. (Sótt 27.04.2018).
6. ^ Morgunblaðið, 26.06.1930 - Timarit.is. (Sótt 27.04.2018).
7. ^ Tímarit Verkfræðingafélags Íslands, 1. árgangur 1916, 3. tölublað - Timarit.is. (Sótt 26.04.2018).

Myndir:

• Wikimedia commons. Sótt 2. 8. 2011. Texti íslenskaður af starfsmönnum Vísindavefsins.
• Fálkinn, 11. árgangur 1938, 26. Tölublað - Timarit.is. (Sótt 27.04.2018).

...