Sólin Sólin Rís 10:17 • sest 16:10 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 21:40 • Sest 15:54 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 10:12 • Síðdegis: 22:46 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 03:46 • Síðdegis: 16:36 í Reykjavík
Sólin Sólin Rís 10:17 • sest 16:10 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 21:40 • Sest 15:54 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 10:12 • Síðdegis: 22:46 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 03:46 • Síðdegis: 16:36 í Reykjavík
LeiðbeiningarTil baka

Sendu inn spurningu

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=
Forsíða Náttúruvísindi og verkfræði Efnafræði Hvers vegna er aðeins hægt að rispa demanta með öðrum demöntum?

Flokkun:

26.9.2019
Náttúruvísindi og verkfræði Efnafræði

Hvers vegna er aðeins hægt að rispa demanta með öðrum demöntum?

Emelía Eiríksdóttir

Við höfum eflaust öll tekið eftir því að sum efni rispast auðveldlega meðan önnur efni þola meira. Þegar tveimur föstum efnum með mismunandi hörku er nuddað saman rispast efnið sem er mýkra. Ekki er alltaf augljóst hvort efnið er harðara fyrr en á reynir. Fullkominn demantur er harðasta náttúrulega efnið sem um getur og hefur hörkuna 10 á svonefndum Mohs-kvarða sem er kenndur við þýska steindafræðinginn Friedrich Mohs (1773-1839). Eins og gefur að skilja geta efni sem eru mýkri en demantar ekki rispað þá. Það eina sem nær að rispa fullkominn demant er annar fullkominn demantur; mun þá sjá á báðum demöntunum við núninginn.

Kolefnisfrumeindirnar í demanti raða sér upp í sterka grind sem gerir demant að þéttasta og harðasta náttúrulega efni veraldar. Myndin sýnir aðeins brot af heildarkolefnisgrindinni.

Fullkominn demantur er uppbyggður af kolefnisfrumeindum sem hver og ein tengist fjórum öðrum kolefnisfrumeindum með sterkum samgildum tengjum. Saman mynda frumeindirnar grind eins og sést á mynd hér fyrir ofan. Þessi grind er einstaklega stíf og frumeindirnar pakkast afar þétt saman og haldast því fastar á sínum stað þótt önnur efni nuddist við demanta. Þessir eiginleikar gefa demöntum hörku (e. hardness) en harka efna segir til um hversu erfitt er að rispa þau.

Fæstir demantar hafa hörkuna 10 því einungis lítill hluti demanta er fullkominn. Óhreinindi eða gallar í kristalbyggingu demanta minnkar hörku þeirra og er þá hægt að rispa slíka demanta með fullkomnum demanti eða mögulega bórnítríði (e. boron nitride) en það er nánast jafn hart og fullkomnir demantar. Blöð hnífa eru gerð úr málmi og eru ekki til þess fallin að rispa demanta því málmar eru mun mýkri en demantar.

Mynd:

Höfundur

Emelía Eiríksdóttir

Emelía Eiríksdóttir

efnafræðingur og starfsmaður Vísindavefsins

Útgáfudagur

26.9.2019

Spyrjandi

Gezim Haziri, Guðrún Jónsdóttir, Katrín Edda Möller

Efnisorð

Tilvísun

Emelía Eiríksdóttir. „Hvers vegna er aðeins hægt að rispa demanta með öðrum demöntum?“ Vísindavefurinn, 26. september 2019, sótt 21. nóvember 2024, https://visindavefur.is/svar.php?id=22361.

Emelía Eiríksdóttir. (2019, 26. september). Hvers vegna er aðeins hægt að rispa demanta með öðrum demöntum? Vísindavefurinn. https://visindavefur.is/svar.php?id=22361

Emelía Eiríksdóttir. „Hvers vegna er aðeins hægt að rispa demanta með öðrum demöntum?“ Vísindavefurinn. 26. sep. 2019. Vefsíða. 21. nóv. 2024. <https://visindavefur.is/svar.php?id=22361>.

Chicago | APA | MLA

Tengd svör

Skoða öll nýjustu svörin

Þessi síða notar vafrakökur Nánari upplýsingar

Ég samþykki

Senda grein til vinar

=

Hvers vegna er aðeins hægt að rispa demanta með öðrum demöntum?
Við höfum eflaust öll tekið eftir því að sum efni rispast auðveldlega meðan önnur efni þola meira. Þegar tveimur föstum efnum með mismunandi hörku er nuddað saman rispast efnið sem er mýkra. Ekki er alltaf augljóst hvort efnið er harðara fyrr en á reynir. Fullkominn demantur er harðasta náttúrulega efnið sem um getur og hefur hörkuna 10 á svonefndum Mohs-kvarða sem er kenndur við þýska steindafræðinginn Friedrich Mohs (1773-1839). Eins og gefur að skilja geta efni sem eru mýkri en demantar ekki rispað þá. Það eina sem nær að rispa fullkominn demant er annar fullkominn demantur; mun þá sjá á báðum demöntunum við núninginn.

Kolefnisfrumeindirnar í demanti raða sér upp í sterka grind sem gerir demant að þéttasta og harðasta náttúrulega efni veraldar. Myndin sýnir aðeins brot af heildarkolefnisgrindinni.

Fullkominn demantur er uppbyggður af kolefnisfrumeindum sem hver og ein tengist fjórum öðrum kolefnisfrumeindum með sterkum samgildum tengjum. Saman mynda frumeindirnar grind eins og sést á mynd hér fyrir ofan. Þessi grind er einstaklega stíf og frumeindirnar pakkast afar þétt saman og haldast því fastar á sínum stað þótt önnur efni nuddist við demanta. Þessir eiginleikar gefa demöntum hörku (e. hardness) en harka efna segir til um hversu erfitt er að rispa þau.

Fæstir demantar hafa hörkuna 10 því einungis lítill hluti demanta er fullkominn. Óhreinindi eða gallar í kristalbyggingu demanta minnkar hörku þeirra og er þá hægt að rispa slíka demanta með fullkomnum demanti eða mögulega bórnítríði (e. boron nitride) en það er nánast jafn hart og fullkomnir demantar. Blöð hnífa eru gerð úr málmi og eru ekki til þess fallin að rispa demanta því málmar eru mun mýkri en demantar.

Mynd:

...