Sólin
Rís 09:06 • sest 17:16
Tunglið
Rís 06:24 • Sest 16:46
Flóð
Árdegis: 05:17 • Síðdegis: 17:24
Fjara
Árdegis: 11:24 • Síðdegis: 23:36
Þetta er ein af þeim spurningum sem mætti svara með því að spyrja á móti: "Af hverju ekki?" Af hverju ættu rándýr ekki að éta kjöt? Og síðan mætti bæta við: Ef rándýr ætu ekki kjöt, væru þau þá rándýr?
Hér er vert að hafa í huga orðið sem notað er í mörgum málum um rándýr, samanber í ensku carnivore. Þetta orð merkir einmitt 'kjötæta'. Ef spurningin væri þýdd á tungumál þar sem þetta orð er notað og síðan til baka á íslensku eftir orðanna hljóðan, þá yrði hún: "Af hverju éta kjötætur kjöt en ekki plöntur?"
Með þessum heimspekilegu og merkingarfræðilegu vangaveltum viljum við þó ekki kasta neinni rýrð á spurninguna sem slíka; hún er fullkomlega eðlileg enda má til dæmis skilja hana sem svo að spyrjandi sé að furða sig á að rándýr eða kjötætur skuli vera til. Við skulum ræða það í stuttu máli hér á eftir.
Þegar orðið "rándýr" er notað í dýrafræði er átt við tiltekinn ættbálk (order) spendýraflokksins. Í þessum ættbálki eru 10 ættir, þar á meðal hundaætt, bjarnaætt, hýenuætt, kattaætt, tvær ættir sela og rostungaætt. Sum rándýr, til dæmis birnir, éta alls ekki eingöngu kjöt heldur ekki síður jurtir.
Mörg rándýr eru meðal þeirra dýra sem maðurinn þekkir einna best. Húsdýr eins og hundar og kettir eru komin af villtum rándýrum. Forfeður okkar notuðu skinn rándýra sér til skjóls og þau eru enn neysluvara. Rándýr eru vinsæl í hringleikahúsum og dýragörðum og einnig meðal veiðimanna.
Rándýrin eru efst í fæðukeðju náttúrunnar að manninum einum undanskildum. Þau gegna mikilvægu hlutverki í því að halda jafnvægi í óspilltum náttúrlegum vistkerfum. Maðurinn hefur hins vegar oft raskað slíku jafnvægi einmitt með því að útrýma rándýrunum. Við köllum það grimmd í náttúrunni þegar rándýrið leggur bráð sína að velli en þegar betur er að gáð stuðla rándýrin að því að stofn veiðidýranna haldist í því horfi sem beitiland eða fæðugjafi þeirra þolir. Þannig verða dýrin sem lifa af vel nærð og heilbrigð og þetta stuðlar að þróun í stofninum.
Erfitt er að skilgreina eða bera saman greind ólíkra dýra en heilinn í rándýrum er tiltölulega stór miðað við dýrið sjálft. Mörg þeirra hafa góða heyrn og næmt lyktarskyn. Menn hafa lært að nota sér þetta hjá húsdýrum af þessum ættbálki, meðal annars við veiðar og gæslu, enda er tiltölulega auðvelt að temja sum þessara dýra eins og við þekkjum best frá hundum.
Eins og sjá má á upptalningunni hér á undan er ættbálkur rándýra býsna fjölskrúðugur og lífshættir þeirra eru líka afar mismunandi. Um þetta má lesa nánar í svörum um hinar ýmsu tegundir hér á Vísindavefnum.
- Eru hundar skyldir bjarndýrum? eftir Jón Má Halldórsson.
- Hvert er hættulegasta dýr A) í heimi, og B) á Íslandi? eftir Pál Hersteinsson.
- Er einhver munur á gáfum katta og hunda? eftir Jón Má Halldórsson.
- Hvernig lifir hlébarði? eftir Jón Má Halldórsson.
- Hver er árásargjarnastur hunda? eftir Jón Má Halldórsson.
- Hversu margir Síberíu-tígrar eru lifandi núna og á hverju lifa þeir? eftir Jón Má Halldórsson.
- Hvað hlaupa hýenur hratt? eftir Jón Má Halldórsson.
- Hversvegna góla úlfar upp í tunglið? eftir Pál Hersteinsson.
- Eru til margar tegundir af refum á Íslandi og hverjar eru þær? eftir Pál Hersteinsson.
Mynd af svangri kjötætu: HB
