Einkenni
Eitt helsta einkenni frjókornaofnæmis, og það sem margir finna fyrst fyrir, er kláði í augum. Aðeins örfá frjókorn í loftinu geta framkallað augnkláða. Augun verða rauðsprengd og það rennur úr þeim. Fyrstu einkenni frá nefi eru síendurteknir hnerrar. Önnur einkenni sem geta valdið miklum óþægindum er kláði í nefinu, sem oft veldur svokallaðri ofnæmiskveðju, nefnuddi og grettum sem geta verið býsna spaugilegar. Þá fer venjulega að renna stöðugt úr nefinu. Einnig getur nefið stíflast eða slímhúð þrútnað svo að erfitt verður að draga andann gegnum nefið. Nauðsynlegt er að hafa í huga að frjókornaofnæmi getur oft valdið astmaeinkennum. Hvaða frjókorn valda ofnæmi?
Þau frjókorn sem algengast er að valdi ofnæmi á Íslandi eru aðallega frjókorn frá ýmsum grastegundum, en einnig frá súrum, til dæmis hundasúru (Rumex acetosella), birki (Betula pubescens) og túnfíflum (Taraxacum officinale).
Hér sjást frjókorn ýmissa plantna stækkuð 500 sinnum. Til viðmiðunar að þá er baunlaga frjókornið í neðra horninu vinstra megin raunverulega um 50 µm að stærð. (µm = míkrómetri)
Því miður er ekki enn hægt að lækna ofnæmi en hægt er að gera ýmislegt til að halda því í skefjun. Þannig má reyna að halda einkennum í lágmarki þó ekki sé hægt að losna alfarið við ofnæmið. Rannsóknir benda til þess að börn fædd á frjókornatímabilum séu líklegri en önnur börn til að fá frjókornaofnæmi þegar þau vaxa úr grasi. Fólk fætt á þessu tímabili ætti því að vera vakandi fyrir því hvort ofnæmiseinkenni láti á sér kræla. Til að draga úr þessum einkennum er meðal annars hægt er að takmarka gróður í nánasta umhverfi viðkvæmra einstaklinga. Fyrir þá sem eru með frjókornaofnæmi er til dæmis gott að fá einhvern annan til að slá blettinn og reyna að útiloka þær plöntur innandyra sem gætu verið ofnæmisvaldar. Einnig er gott að forðast það að þurrka þvott á snúru utandyra þegar mikið er af frjókornum í loftinu en þau setjast í föt og lín. Af sömu ástæðu er heillaráð að geyma innandyra milli notkunar hluti sem geta safnað í sig frjókornum svo sem barnavagna og garðhúsgögn.
Frjókorn geta auðveldlega setið í þvotti sem hefur hangið úti.
Margir sem eru illa hrjáðir af frjókornaofnæmi þurfa þó einnig að grípa til lyfjanotkunar. Mikilvægt er að slík lyf séu aðeins notuð í samráði við lækni. Eitt af þeim efnum sem líkaminn myndar í ofnæmisviðbragði er histamín. Histamín veldur kláðanum í nefi og augum. Því þarf oft að meðhöndla ofnæmi með svokölluðum andhistamín-lyfjum. Andhistamín er efni sem hindrar að histamínið virki og einkenni svo sem kláði í augum og nefi hverfur. Ef andhistamín-lyf sýna litla virkni mæla læknar stundum með fyrirbyggjandi lyfjameðferð með bólgueyðandi lyfjum eða ofnæmis-hindrandi lyfjum. Þessi lyf gera slímhúðina aftur eðlilega svo nefgöngin opnast á nýjan leik. Bólgueyðandi lyf eru yfirleitt steralyf sem sprautað er í nefið með úðabrúsum. Athugið að skammtar þeir sem notaðir eru í meðferð ofnæmis í nefi eru afar smáir og fullkomlega skaðlausir. Önnur ofnæmishindrandi lyf þarf að taka áður en einkenna verður vart en þau hindra losun ofnæmismyndandi efna í nefinu. Ef um mikið áreiti er að ræða duga þessi lyf stundum ekki og þá þarf að grípa til bólgueyðandi lyfjanna. Í lyfjaverslunum er hægt að kaupa án lyfseðils stíflulosandi lyf sem draga saman háræðar í nefslímhúðinni og losa þannig stíflur. Lyf þessi eru afar áhrifarík en þau má einungis nota í skamman tíma í senn eða 7-10 daga. Þessi lyf eru til dæmis Nexól, Otrivin og Nezeril. Frekara lesefni á Vísindavefnum:
- Er fæðuofnæmi algengt? eftir Magnús Jóhannsson
- Hvað er sjálfsofnæmi? eftir Magnús Jóhannsson
- Getur fæða eins og hvítur sykur, hvítt hveiti og ger hafi slæm áhrif á líkamann og valdið ofnæmi? eftir Ingibjörgu Gunnarsdóttur
- Hvað er svifryk? eftir Umhverfisstofnun
Þessi grein birtist upphaflega á vefsetrinu doktor.is og er birt hér í töluvert styttri útgáfu með góðfúslegu leyfi.