Hvað eru háloftavindar?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvað eru háloftavindar?
Í heild hljóðaði spurningin svona:

Hvað eru háloftavindar? Hvernig verða þeir til? Í hvaða hæð eru þeir?

Í stuttu máli þá eru háloftavindar vindar í lofthjúpnum þar sem viðnám yfirborðs jarðarinnar gætir ekki. Þeir myndast vegna þrýstimunar, líkt og allur vindur. Í háloftunum eru vindrastir þar sem vindur er mun meiri en að meðaltali. Yfirleitt þegar talað er um háloftavind og háloftavindrastir er átt við vind í meira en 5 km hæð. Háloftavindar ná yfirleitt mestum styrk við veðrahvörfin.

Háloftavindar eru vindar í hinum frjálsa lofthjúp, það er að segja yfir þeirri hæð þar sem áhrifa viðnáms yfirborðs jarðar gætir en þó geta hæstu fjallgarðarnir, svo sem Klettafjöllin og Himalajafjöllin, haft nokkur áhrif. Háloftavindar myndast líkt og allur vindur vegna hitamunar, sem orsakar þrýstingsmun. Vindar, ásamt hafstraumum, sjá um að flytja varma frá hitabeltinu í átt að heimsskautunum. Ef ekki gætti snúnings jarðar myndi þessi flutningur vera beint frá miðbaug að heimskautunum. Snúningur jarðar býr til svokallaðan svigkraft (Corioliskraftur, e. Coriolis force) sem leitast til að sveigja loftstrauminn til hægri á norðurhveli og vinstri á suðurhveli. Vindurinn verður því vestlægur í háloftum (sjá Af hverju er vindur?).

Hve hátt upp þarf að fara til að komast inn í hinn frjálsa lofthjúp fer eftir breiddarstigi og árstíð. Yfirleitt þegar rætt er um háloftavinda er þó átt við vinda í yfir 5 km hæð. Þótt háloftavindar virðist ekki streyma fram hjá neinu sérstöku, nema hæstu fjallgörðunum, þá myndast í þeim vindstrengir eða rastir (e. jet stream). Þetta er líkt og gerist gjarnan í straumvötnum þar sem ár leggjast í strengi eða rastir með mun meiri straum en er að meðaltali í ánni. Einnig geta myndast hringstraumar sem beina straumnum á móti meginstraumstefnu. Vindrastir háloftanna eru mjög breytilegar frá degi til dags og á norðurhveli eru þær venjulega öflugastar nokkuð langt sunnan Íslands, til dæmis yfir Bandaríkjunum. Þær sveiflast þó til líkt og sjá má á myndinni hér fyrir neðan. Mjög gott samband er milli legu þeirra og veðurlags á jörðu niðri um allt tempraða beltið og norður á heimskautasvæðin. Með því að fljúga með vindröstunum, það er í straumnum, er hægt að stytta flugtíma en þegar fljúga þarf á móti þeim lengist flugið (sjá Hvers vegna er flugvél hálftíma lengur að fljúga frá Keflavík til Boston en öfugt?).

Háloftavindar hafa jafnan mestan vindstyrk við veðrahvörfin, í 9-12 km hæð. Háloftavindröstin er oft skilgreind sem tiltölulega langt en mjótt afmarkað svæði þar sem vindhraði er mun meiri en umhverfis hana. Í miðri röstinni er að finna mesta vindhraðann, svokallaðan skotvind rastarinnar (e. jet streak eða jet stream core).

Myndir:

• NASA Jet Stream Animation - YouTube. (Sótt 15. 8. 2017).
• Veðurstofa Íslands.

...