Hvað er siðferði? Og hvað er siðfræði?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvað er siðferði? Og hvað er siðfræði?
Siðferði er fólgið í þeim reglum (í víðum skilningi orðsins) er varða lifnaðarhætti okkar, breytni og samskipti við annað fólk, dýr og jafnvel umhverfið líka – með öðrum orðum þeim kröfum sem gerðar eru til okkar um hegðun og breytni – einkum að svo miklu leyti sem þessu verður lýst sem góðu eða slæmu, réttu eða röngu. Einnig eru til alls kyns skráðar og óskráðar reglur um samskipti okkar við annað fólk, svo sem hvers kyns kurteisisreglur, sem ekki teljast siðferðilegar. Segja má að siðferðið sé fólgið í mestu grundvallarreglunum um góða og slæma, rétta og ranga mannlega breytni. Vandasamt er að gera nánar grein fyrir eðli siðferðis enda eru uppi ólíkar kenningar um það.

Sumir trúa því að ekkert eitt siðferði sé til heldur sé siðferðið háð stað og stund; að í einu menningarsamfélagi sé eitt siðferði en annað í öðru menningarsamfélagi og að á einu tímabili gildi eitt siðferði en annað á öðru tímabili. Aðrir færa rök fyrir því að siðferðið sé ekki breytilegt eftir stað og stund, heldur gildi alls staðar og á öllum tímum sama siðferðið þrátt fyrir að vissulega þekkist ólíkar hugmyndir um hvað sé rétt og röng breytni og hvað séu góðir og vondir lifnaðarhættir og kurteisisvenjur. En þótt hugmyndir um rétt og rangt séu ólíkar eftir menningarsamfélögum og tímabilum er ekki þar með sagt að þær séu allar jafnréttar, sumar hugmyndirnar gætu allt eins verið rangar.

Siðfræði er venjulega talin ein af megingreinum heimspekinnar og hefur verið allt frá fornöld. Hún er fræðigrein sem hefur siðferði að viðfangsefni sínu. Þótt siðfræðin fjalli um siðferði er hún þó ekki tilraun til þess að lýsa raunverulegri hegðun og breytni eða siðum og venjum manna né heldur ríkjandi hugmyndum um rétt og rangt, gott og illt. Slík viðleitni gæti kallast lýsandi siðfræði en það eru einna helst mannfræðingar, félagsfræðingar, sálfræðingar og jafnvel sagnfræðingar sem láta sig varða raunverulega breytni manna.

Siðfræðin fjallar ekki um hvað menn gera og hvernig þeir breyta, heldur hvað þeir eiga að gera, hvernig þeim ber að breyta. Siðfræðingar hafa meiri áhuga á finna grundvöll og meginreglur siðferðisins og rökstuðning fyrir þeim reglum. Siðfræðin reynir að gera grein fyrir eðli og undirstöðu siðferðisins og þeim almennu lögmálum sem gilda um siðferðilega rétta eða góða breytni. Svonefnd hagnýtt siðfræði (e. applied ethics, practical ethics) fjallar hins vegar um siðferðileg álitamál í tilteknum aðstæðum – til dæmis um fóstureyðingar, líknardráp, siðfræði líf- og erfðavísinda og svo framvegis – einkum með því að greina hagsmuni, réttindi og skyldur þeirra sem hlut eiga að máli.

Tengdar greinar á Vísindavefnum

• Er siðferðilega rétt að segja börnum sínum að jólasveinar séu til? eftir Eyju Margréti Brynjarsdóttur.
• Er vændi siðferðilega rangt eða ekki? eftir Gísla Hrafn Atlason.
• Hvað er átt við með hugtakinu „siðferðileg heppni“? eftir Eyju Margréti Brynjarsdóttur.
• Hvað getið þið sagt mér um samanburð á siðfræði Kants og Mills? eftir Vilhjálm Árnason.
• Hver er siðferðilegur grundvöllur fyrir aftöku sakamanna? eftir Salvöru Nordal.
• Hver eru rök með og á móti beinu líknardrápi? eftir Vilhjálm Árnason.
• Hvernig urðu siðareglur til? eftir Vilhjálm Árnason.
• Hvers vegna er fólk á móti fóstureyðingum? eftir Vilhjálm Árnason.

Frekara lesefni og mynd

• Páll S. Árdal, Siðferði og mannlegt eðli (Reykjavík: Hið íslenzka bókmenntafélag, 1997).
• Rachels, James, Stefnur og straumar í siðfræði. Jón Á. Kalmannsson (þýð.) (Reykjavík: Siðfræðistofnun og Háskólaútgáfan, 1997).
• Vilhjálmur Árnason, Siðfræði lífs og dauða (Reykjavík: Siðfræðistofnun, 1993/2003).
• Vilhjálmur Árnason, Þættir úr sögu siðfræðinnar (Reykjavík: Háskóli Íslands, 1990).
• Myndin er af Criminal justice. The University of Tennessee at Martin. Department of Sociology, Anthropology, Social Work, and Criminal Justice.

...