Hvað hefur verið gert í tóbaksvörnum á Íslandi og hefur það áhrif?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvað hefur verið gert í tóbaksvörnum á Íslandi og hefur það áhrif?
Íslendingar hafa lengi verið í fararbroddi tóbaksvarna en hvergi í Evrópu er hlutfall reykingafólks jafn lágt, eða tæp 6% árið 2023. Þetta er ívið lægra en hjá Svíum sem fylgja þétt á hæla okkar en nota mun meira munntóbak en gert er hérlendis. Hlutfall reyklausra karla og kvenna er nú svipað á Íslandi, en upp úr síðari heimsstyrjöld tóku íslenskar konur að reykja meira en stallstystur þeirra í hinum norrænu löndunum, sem á sinn þátt í að lungnakrabbamein er nú ívið algengara hjá íslenskum konum en körlum.

Tóbaksvarnir á Íslandi má rekja aftur til ársins 1969 þegar samþykkt var frumvarp á Alþingi sem miðaði að því að draga úr neyslu áfengis og tóbaks. Ákveðið var að setja viðvörun á sígarettupakka um skaðsemi reykinga og varð Ísland annað landið í heiminum til að taka upp slíkar merkingar. Tveimur árum síðar voru tóbaksauglýsingar bannaðar í fjölmiðlum og á auglýsingaskiltum utandyra. Árið 1977 var enn víðtækara auglýsingabann sett í lög og ráðherra heimilt að banna reykingar í almennum húsakynnum og farartækjum. Fyrsti reyklausi dagurinn var haldinn árið 1979 og síðan árlega frá árinu 1987.

Ný tóbaksvarnalög tóku gildi 1985 og voru reykingar í atvinnuflugi þá bannaðar innanlands og tóbaksreykingar takmarkaðar í afgreiðslu- og þjónustuhúsnæði. Einnig voru settar reglur um tóbaksvarnir á vinnustöðum 1985. Jafnframt varð Ísland fyrsta landið í heiminum til að merkja sígarettupakka með myndrænum viðvörunum og sett var í lög bann við sölu tóbaks til einstaklinga yngri en 16 ára (hækkað í 18 ára 1996).

Banni við reykingum í íslenskum flugvélum í Evrópuflugi og skipum var komið á 1993, í kvikmyndahúsum 1994 og ári síðar í öllu millilandaflugi íslenskra flugfélaga. Á þessum árum voru öflugar herferðir í skólum á vegum Krabbameinsfélagsins og fræðsla til almennings um skaðsemi reykinga efld í fjölmiðlum.

Árið 2001 var bannað að sýna tóbak á sölustöðum og öll umfjöllun um tóbak í fjölmiðlum bönnuð nema þegar greint var frá skaðsemi þess. Í kjölfarið var íslenska ríkið lögsótt af tóbaksfyrirtækjum en hafði sigur. Íslendingar urðu síðan árið 2005 með fyrstu þjóðum heims til að fullgilda rammasamning Alþjóðaheilbrigðismálastofnunarinnar (e. WHO) um tóbaksvarnir.

Það var ekki fyrr en 2007 sem reglugerð um bann við reykingum á lokuðum veitingastöðum var sett hér á landi, þremur árum á eftir Írum sem voru fyrstir Evrópuþjóða að innleiða slíka löggjöf. Þetta markaði tímamót enda voru reykingar ekki lengur samfélagslega viðurkenndar, en markmiðið með reglugerðinni var ekki síst að vernda starfsfólk veitingahúsa gegn óbeinum reykingum.

Beri Íslendingar gæfu til að innleiða enn frekari tóbaksvarnir gæti Ísland á fáeinum árum orðið fyrsta vestræna ríkið til að ná hlutfalli fullorðinna reykingamanna undir 5%, en það er takmark sem mörg ríki hafa sett sér að áeggjan Alþjóðaheilbrigðismálastofnunarinnar, sem skilgreinir slík þjóðfélög sem reyklaus. Þrátt fyrir góðan árangur í reykingavörnum síðastliðna áratugi er full ástæða til að vera á varðbergi því reykingatíðni er mun hærri hjá ört vaxandi hópi nýbúa (allt að 20% karlmanna) sem koma frá löndum þar sem reykingatíðni er há. Einnig eru blikur á lofti hvað varðar aukna nikótínfíkn hjá börnum og ungmennum með aukinni notkun rafsígaretta og nikótínpúða.

Myndir:

• Kashif Mardani. (2008). No Smoking Sign Pakistan International Cabin.jpg. Wikimedia Commons. Birt undir CC BY 2.0 leyfi. (Sótt 16.10.2024).
• Michael Ocampo. (2018). Japan Trip 2018 2323 (44883297314).jpg. Wikimedia Commons. Birt undir CC BY 2.0 leyfi. (Sótt 16.10.2024).
• Pxhere. CC0 Public Domain.

---

Þetta svar er fengið úr bæklingnum Hættu nú alveg (ritstjóri og útgefandi Tómas Guðbjartsson). Reykjavík 2024. Svarið er lítillega aðlagað Vísindavefnum og birt með góðfúslegu leyfi höfunda og útgefanda.

...