Sólin Sólin Rís 10:16 • sest 17:07 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 11:25 • Sest 16:27 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 06:28 • Síðdegis: 18:46 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 00:13 • Síðdegis: 12:47 í Reykjavík
Sólin Sólin Rís 10:16 • sest 17:07 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 11:25 • Sest 16:27 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 06:28 • Síðdegis: 18:46 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 00:13 • Síðdegis: 12:47 í Reykjavík
LeiðbeiningarTil baka

Sendu inn spurningu

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=
Forsíða Hugvísindi örnefni Hvaðan kemur nafnið Lali yfir fjall við Hafravatn?

Flokkun:

13.1.2025
Hugvísindi örnefni
Hugvísindi Málvísindi: íslensk

Hvaðan kemur nafnið Lali yfir fjall við Hafravatn?

Emily Lethbridge

Árnastofnun - mynd í *Árnarstofnun
Einnig var spurt:
Hvað merkir örnefnið Lali? Þetta er heiti á fjalli við Hafravatn.

Ekki er ljóst hvað örnefnið Lali merkir. Nafnið virðist vera einstakt á Íslandi og á við fell norður af Hafrahlíð við Hafravatn í Mosfellsbæ. Fjallið (og e.t.v. nafnið) virðist vera þeim sem búa í Mosfellsbæ afar kært og var skilti með nafninu sett upp árið 2021 á vegum verkefnisins Okk­ar Mosó.

Nafnið er sennilega ekki gamalt en kemur fyrir í örnefnalýsingum fyrir Þormóðsdal, Reykjahvol og Sólvelli, og Úlfarsfell, en einnig er nafnsins getið í landamerkjabréfi. Þessar heimildir eru allar frá 20. öld en þeim ber ekki saman um til hvaða kennileitis nafnið vísar: ýmist er sagt að það sé fell, fjall, hnúkur, klettur, torfa og þúfa.

Örnefnið Lali á við fell norður af Hafrahlíð við Hafravatn í Mosfellsbæ.

Heimildir um Lala eru þessar helstar (í tímaröð með feitletruðum upplýsingum um nafnið):

  1. Landamerkjabók Gullbringu- og Kjósarsýslu [1885-1969], 1924 fyrir Þormóðsdal: „Gagnvart Reykjahvoli: a) Frá hornmarkinu á Uxamýrarrófum beint í fuglaþufuna á Lala (sem er klettur sunnan Borgardalsmynnis). b) frá nefndri Lala-þúfu, bein lína í „Grettistak“ suðaustan á Þverfelli).“

  2. Örnefnaskrá fyrir Reykjahvol eftir Ara Gíslason, gerð árið 1968 og farið yfir af Ólafi Þórðarsyni frá Æsustöðum: „Sunnan við Borgardal er hæð, sem nefnd er Lali, norður af norðvesturhorni Hafrahlíðar. Upp af og norðan í Hádegisfjalli er Dagmálavarða. Þá er sólin var þar kl. 9, átti að koma með féð til mjalta. Upp af Uxamýrinni fyrrnefndu eru Rjúpnabrekkur fram með Hádegisfjalli. Síðan er Lali eða Lalahnúkur og Lalatorfa, stór græn torfa niður af hnúknum.“

  3. Örnefnaskrá fyrir Þormóðsdal eftir Tryggva Einarsson í Miðdal (fæddur í Miðdal 1901), gerð á árunum 1976–1977: „Spölkorn norður af Hlíðarhorni er fell, sem Lali heitir. En mörk milli Þormóðsdals og Reykjahvols eru bein lína úr Háahnjúk á Úlfarsfelli í Lala.“

  4. Örnefnaskrá fyrir Reykjahvol og Sólvelli (örnefni í landi Akra, Efri-hvols, Reykjahvols og Sólvalla í Mosfellsbæ) eftir Magnús Guðmundsson, gerð árið 1992: „Upp af Uxamýrinni fyrrnefndu og norðvestan í Hádegisfjalli eru Rjúpnabrekkur. Lali eða Lalahnúkur er áberandi fjall sunnan við Borgardal. Lalatorfa er stór græn torfa sunnan og vestan við hnjúkinn, einnig nefnd Lalaþúfa sbr. landamerkjaskrá. Syðri endi fellsins heitir Hlíðarhorn.“

Athyglisvert er að í athugasemdum Haralds Norðdahls tollvarðar frá 1967 um örnefnaskrá fyrir Úlfarsfell (eftir Ara Gíslason) kemur nafnið Laki fyrir en ekki Lali. Haraldur var fæddur 1897 í Elliðakoti í Mosfellssveit, kom að Úlfarsfelli 1899 og var þar fram undir tvítugt. Hann skrifar: „Allt fjallið heitir Úlfarsfell, en aðeins hlíðin að vestan heitir Hamrahlíð. Að norðan eru merkin úr Stórahnúk í Laka, 200 faðma uppi í hlíðinni norðan við Vatnsvík í Hafravatni. Laki var e.k. torfa, sem var að eyðast, margra metra þykk.“

Örnefnið Lali kemur fyrir í Landamerkjabók Gullbringu- og Kjósarsýslu þar sem landamerkjum Þormóðsdals er lýst.

Örnefnið Laki er að finna á fleiri stöðum á Íslandi og einna best þekkt er móbergsfjallið Laki í Vestur-Skaftafellssýslu. Þetta nafn kann að vera nútímafólki framandi eins og rætt er um í svari Hallgríms J. Ámundasonar við spurningunni Af hverju heitir fjallið Laki, sem Lakagígar eru nefndir eftir? Ef til vill gæti nafnið Lali hafa komið til vegna mislesturs eða skrifaravillu á einhverjum tímapunkti þar sem stafurinn k var túlkaður sem l. Þessi tilgáta verður þó seint sönnuð en nafnið Lali er nú „meitlað í stein“ (eða a.m.k. málm).

Heimildir og myndir:

Höfundur

Emily Lethbridge

Emily Lethbridge

rannsóknardósent á Árnastofnun

Útgáfudagur

13.1.2025

Spyrjandi

Vigfús Ingvarsson, Hjálmar Waag Árnason

Efnisorð

Tilvísun

Emily Lethbridge. „Hvaðan kemur nafnið Lali yfir fjall við Hafravatn?“ Vísindavefurinn, 13. janúar 2025, sótt 29. janúar 2025, https://visindavefur.is/svar.php?id=86446.

Emily Lethbridge. (2025, 13. janúar). Hvaðan kemur nafnið Lali yfir fjall við Hafravatn? Vísindavefurinn. https://visindavefur.is/svar.php?id=86446

Emily Lethbridge. „Hvaðan kemur nafnið Lali yfir fjall við Hafravatn?“ Vísindavefurinn. 13. jan. 2025. Vefsíða. 29. jan. 2025. <https://visindavefur.is/svar.php?id=86446>.

Chicago | APA | MLA

Tengd svör

Skoða öll nýjustu svörin

Þessi síða notar vafrakökur Nánari upplýsingar

Ég samþykki

Senda grein til vinar

=

Hvaðan kemur nafnið Lali yfir fjall við Hafravatn?
Einnig var spurt:

Hvað merkir örnefnið Lali? Þetta er heiti á fjalli við Hafravatn.

Ekki er ljóst hvað örnefnið Lali merkir. Nafnið virðist vera einstakt á Íslandi og á við fell norður af Hafrahlíð við Hafravatn í Mosfellsbæ. Fjallið (og e.t.v. nafnið) virðist vera þeim sem búa í Mosfellsbæ afar kært og var skilti með nafninu sett upp árið 2021 á vegum verkefnisins Okk­ar Mosó.

Nafnið er sennilega ekki gamalt en kemur fyrir í örnefnalýsingum fyrir Þormóðsdal, Reykjahvol og Sólvelli, og Úlfarsfell, en einnig er nafnsins getið í landamerkjabréfi. Þessar heimildir eru allar frá 20. öld en þeim ber ekki saman um til hvaða kennileitis nafnið vísar: ýmist er sagt að það sé fell, fjall, hnúkur, klettur, torfa og þúfa.

Örnefnið Lali á við fell norður af Hafrahlíð við Hafravatn í Mosfellsbæ.

Heimildir um Lala eru þessar helstar (í tímaröð með feitletruðum upplýsingum um nafnið):

  1. Landamerkjabók Gullbringu- og Kjósarsýslu [1885-1969], 1924 fyrir Þormóðsdal: „Gagnvart Reykjahvoli: a) Frá hornmarkinu á Uxamýrarrófum beint í fuglaþufuna á Lala (sem er klettur sunnan Borgardalsmynnis). b) frá nefndri Lala-þúfu, bein lína í „Grettistak“ suðaustan á Þverfelli).“

  2. Örnefnaskrá fyrir Reykjahvol eftir Ara Gíslason, gerð árið 1968 og farið yfir af Ólafi Þórðarsyni frá Æsustöðum: „Sunnan við Borgardal er hæð, sem nefnd er Lali, norður af norðvesturhorni Hafrahlíðar. Upp af og norðan í Hádegisfjalli er Dagmálavarða. Þá er sólin var þar kl. 9, átti að koma með féð til mjalta. Upp af Uxamýrinni fyrrnefndu eru Rjúpnabrekkur fram með Hádegisfjalli. Síðan er Lali eða Lalahnúkur og Lalatorfa, stór græn torfa niður af hnúknum.“

  3. Örnefnaskrá fyrir Þormóðsdal eftir Tryggva Einarsson í Miðdal (fæddur í Miðdal 1901), gerð á árunum 1976–1977: „Spölkorn norður af Hlíðarhorni er fell, sem Lali heitir. En mörk milli Þormóðsdals og Reykjahvols eru bein lína úr Háahnjúk á Úlfarsfelli í Lala.“

  4. Örnefnaskrá fyrir Reykjahvol og Sólvelli (örnefni í landi Akra, Efri-hvols, Reykjahvols og Sólvalla í Mosfellsbæ) eftir Magnús Guðmundsson, gerð árið 1992: „Upp af Uxamýrinni fyrrnefndu og norðvestan í Hádegisfjalli eru Rjúpnabrekkur. Lali eða Lalahnúkur er áberandi fjall sunnan við Borgardal. Lalatorfa er stór græn torfa sunnan og vestan við hnjúkinn, einnig nefnd Lalaþúfa sbr. landamerkjaskrá. Syðri endi fellsins heitir Hlíðarhorn.“

Athyglisvert er að í athugasemdum Haralds Norðdahls tollvarðar frá 1967 um örnefnaskrá fyrir Úlfarsfell (eftir Ara Gíslason) kemur nafnið Laki fyrir en ekki Lali. Haraldur var fæddur 1897 í Elliðakoti í Mosfellssveit, kom að Úlfarsfelli 1899 og var þar fram undir tvítugt. Hann skrifar: „Allt fjallið heitir Úlfarsfell, en aðeins hlíðin að vestan heitir Hamrahlíð. Að norðan eru merkin úr Stórahnúk í Laka, 200 faðma uppi í hlíðinni norðan við Vatnsvík í Hafravatni. Laki var e.k. torfa, sem var að eyðast, margra metra þykk.“

Örnefnið Lali kemur fyrir í Landamerkjabók Gullbringu- og Kjósarsýslu þar sem landamerkjum Þormóðsdals er lýst.

Örnefnið Laki er að finna á fleiri stöðum á Íslandi og einna best þekkt er móbergsfjallið Laki í Vestur-Skaftafellssýslu. Þetta nafn kann að vera nútímafólki framandi eins og rætt er um í svari Hallgríms J. Ámundasonar við spurningunni Af hverju heitir fjallið Laki, sem Lakagígar eru nefndir eftir? Ef til vill gæti nafnið Lali hafa komið til vegna mislesturs eða skrifaravillu á einhverjum tímapunkti þar sem stafurinn k var túlkaður sem l. Þessi tilgáta verður þó seint sönnuð en nafnið Lali er nú „meitlað í stein“ (eða a.m.k. málm).

Heimildir og myndir:...