Í hvers konar gosum myndast hraungúlar?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Í hvers konar gosum myndast hraungúlar?
Hraungúlar (e. lava dome) myndast í gosum þar sem uppstreymi kvikunnar er mjög hægt. Reyndar svo hægt að auðveldast er að mæla það með ljósmyndum sem teknar eru frá sama stað og sjónarhorni á viku til mánaðar fresti (sjá mynd 1). Að sama skapi er framleiðnin í þessum gosum í minna lagi, eða á bilinu 1-100 rúmmetrar á sekúndu.^[1]

Hraungúlar vaxa innan frá á svipaðan hátt og helluhraun. Fersk og heitari kvika þrýstist inn í kjarna hraunsins sem er umlukinn þykkri, mjög stífri og að hluta til storknaðri skorpu, eins og sýnt er á mynd 2. Nýja kvikan ýtir skorpunni allar áttir, og við það strekkist á deigum hluta hennar. En stökki hlutinn, sem að jafnaði er næst yfirborði, brotnar í kantaða mola og hnullunga er mynda yfirborðsbreksíu hraunsins. Í gosum þar sem kvikuuppstreymið er samfellt, eru hraungúlarnir einstakir hraunsepar, en úr nokkrum sepum þar sem gengur á með hrinum. Slíkir hraunsepar auðkennast jafnan af sammiðja flæðimynstri, líkt og sést í þverskurði lauka, sem bendir til þess að uppstreymið hafi ekki verið stöðugt, heldur rykkjótt.

Myndun hraungúla (og stokkahrauna) er venjulega tengd sprengivirkni á einn eða annan hátt. Þessi hraun myndast oft í lokahrinu þeytigosa, þegar afgösuð kvika sem varð eftir í gosrásinni þrýstist upp líkt og hálfþornað tannkrem úr túbu. Oft eru þessi hraun svo stinn að aðstreymi kviku efst í gosrásinni er meira en útflæðið frá gígnum. Við þetta verður mismunaþrýstingur efst í gosrásinni sem oft leiðir til þess að eldstöðin sprengir hraunið af sér í öflugu þeytigosi.

Ósjaldan eru slík gos afleiðing hruns á bröttum og óstöðugum jöðrum hraunsins. Við það minnkar þrýstingur í hraunflæðinu við gosop og kvikan á greiðari leið upp. Þá geta myndast 15-20 kílómetra háir gosmekkir með tilheyrandi gjóskufalli og gjóskuflóðum. Flóð af þessu tagi æða niður hallandi land með ofsahraða og geta náð meira en 5-10 kílómetra frá upptökum.

Tilvísun:

1. ^ Fink, J. H. og S. W. Anderson, 2000. Lava domes and coulees.Encyclopedia of Volcanoes (H. Sigurdsson, B. F. Houghton, S. R. McNutt, H. Rymer og J. Stix ritstjórar). Academic Press, San Diego, 307-319.

---

Þetta svar er úr bókinni Náttúruvá á Íslandi: Eldgos og jarðskjálftar (2013) og birt með góðfúslegu leyfi. Textinn er lítillega aðlagaður Vísindavefnum. Myndirnar koma úr sama riti....