Hvað er óbrennishólmi og hvernig myndast hann þegar hraun rennur?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvað er óbrennishólmi og hvernig myndast hann þegar hraun rennur?
Upprunalegu spurningarnar voru:

Góðan dag. Hvað er óbrynnishólmi? Er ekki til skilgreining á því? Hvað er átt við að í eldgosi geti myndast „óbrynnishólmi“? Hvað er óbrynnishólmi eða óbrennishólmi. Fyrirfram takk :)

Í fréttum kom nýlega fram að myndast gæti óbrynnis- eða óbrennishólmi milli hraunfarvega í gosinu í Geldingadölum. Með því er átt við að þar verði eftir svæði sem hraun rennur ekki yfir, eða með öðrum orðum sem ekki brennur. Til þess vísar óbrennis- eða óbrinnis- (stundum óbrynnis-), sem ætti raunar að rita með einföldu -i, enda er það dregið af hinni fornu sögn brinna (= brenna). Alþjóðlega orðið yfir þetta er kipuka sem kemur úr máli frumbyggja á eldfjallaeyjaklasanum Hawaaii.

Nokkrir staðir eru þekktir sem bera Óbrinnisnöfn (eða Óbrennis- / Óbrynnis-), til dæmis Óbrinnishólar í landi Hvaleyrar og Óbrinnisdalur á Núpafjalli í Ölfusi. Eðli málsins samkvæmt rísa svæði sem verða eftir óbrunnin inni í hrauni oft hærra en nánasta umhverfi og því er algengt að nafnberarnir séu hólar eða hólmar, en hið síðarnefnda vísar líka til þess að þeir eru umflotnir.

Margir óbrennishólmar bera sérstök nöfn af öðru tagi, til dæmis er hæð sem sögð er óbrunnin í landi Skaftárdals á Síðu nefnd Heljarkambur og Stakur heitir óbrunninn hóll skammt vestan við Gvendarselshæð í námunda við Kaldársel utan við Hafnarfjörð. Einn áhugaverðasti óbrennishólmi hér á landi er vafalítið í Ögmundarhrauni austan Grindavíkur, sem talið er hafa runnið árið 1151. Þetta er Húshólmi, en þar hefur hraun runnið yfir tún fornbýlis og upp að nokkrum rústum og túngarði sem hefur verið reistur áður en landnámslagið féll árið 871 eða þar um bil. Þessi stórmerkilegi staður er áþreifanlegur vitnisburður um þau áhrif sem eldsumbrot hafa haft á byggð hér á landi.

Í Ögmundarhrauni er einnig annar flekkur sem hraunið rann ekki yfir. Sá heitir einfaldlega Óbrennishólmi og er í norðvestur af Húshólma. Í honum er hringlaga fjárborg og leifar af túngarði, hvort tveggja eldra en hraunið.

Heimildir:

• Haukur Jóhannesson og Sigmundur Einarsson. 1988. „Krísuvíkureldar. 1. Aldur Ögmundarhrauns og miðaldalagsins.“ Jökull 38, bls. 71-87.
• Örnefnalýsing fyrir Garðakirkjuland e. Ara Gíslason. Örnefnasafn Stofnunar Árna Magnússonar í íslenskum fræðum: https://nafnid.is/ornefnaskra/14724. (Sótt 7.04.2021).
• Örnefnalýsing Hvaleyrar e. Ara Gíslason. Örnefnasafn Stofnunar Árna Magnússonar í íslenskum fræðum: https://nafnid.is/ornefnaskra/25913. (Sótt 7.04.2021).
• Örnefnalýsing Núpa I og II í Ölfusi e. Þórð Ögm. Jóhannsson. Örnefnasafn Stofnunar Árna Magnússonar í íslenskum fræðum.
• 14. Húshólmi /Óbrennishólmi - rústir og samspil byggðar og eldgosa | Íslenskar orkurannsóknir. (Sótt 8.04.2021).

Myndir:

• Kipuka Pu`u Huluhulu | A kipuka is a forested cinder cone th… | Flickr. (Sótt 8.04.2021). Myndina tók Tom Benedict og hún er birt undir leyfinu Creative Commons — Attribution-ShareAlike 2.0 Generic — CC BY-SA 2.0
• Húshólmi – Reykjanes Geopark. (Sótt 7.04.2021). © Oddgeir Karlsson. Myndin er birt með góðfúslegu leyfi Reykjanes Geopark.

...