Gætu víkingar hafa notað silfurberg sem siglingatæki á sjóferðum?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Gætu víkingar hafa notað silfurberg sem siglingatæki á sjóferðum?
Upprunalega spurningin var:

Eru til heimildir um að sjófarendur á öldum áður (víkingar) hafi notað silfurberg sem leiðsögutæki á sjó?

Á síðustu áratugum hefur þeirri hugmynd skotið upp kollinum að svonefndur „sólarsteinn,“ sem getið er um í fornum heimildum (Ólafs sögu helga og Hrafns sögu Sveinbjarnarsonar) væri íslenskt silfurberg og að víkingar hafi jafnvel notað silfurbergskristalla sem siglingatæki á ferðum sínum yfir opin hafsvæði. Danski fornleifafræðingurinn Thorkild Ramskou (1915-1985) vakti máls á þessu á 7. áratug 20. aldar, eftir að starfsmenn flugfélagsins SAS bentu honum á að í flugvélum væru sólaráttavitar með silfurbergskristöllum notaðir nálægt segulpólum jarðar, þar sem hefðbundnir seguláttavitar verða ónákvæmir.

Sjálfur taldi Ramskou reyndar ólíklegt að sólarsteinninn sem hinar fornu sagnir vísa til væri íslenskt silfurberg. Taldi hann líklegra að þar væri um að ræða steindina kordíerít sem meðal annars má finna við Oslóarfjörð. Kordíerít breytir um lit eftir því hvernig horft er á það í skautuðu ljósi.

Ljósið frá himninum er að hluta til skautað og með því að mæla skautunarstefnu ljóssins frá himninum má miða út stefnu sólarinnar, þó að hún sé hulin sjónum. Til að þetta sé gerlegt þarf hins vegar að sjást í heiðan himin, helst í hvirfilpunkti, og sólarhæð má ekki vera meiri en um 30°.

Engar heimildir eru fyrir því að gegnsætt silfurberg hafi fundist á Íslandi fyrr en á 17. öld. Silfurberg frá Íslandi nýttist hins vegar í upphafi 19. aldar til að sýna fram á að ljósið frá himninum væri skautað og að skautun himinsins gæfi upplýsingar um stöðu sólarinnar. Á rúmsjó gagnast hins vegar lítið að mæla stefnu sólar til að rata nema nákvæm mæling á tíma og/eða breiddargráðu sé einnig fyrir hendi.

Þrátt fyrir síauknar vinsældir hugmyndarinnar um siglingarstein víkinganna verða að teljast hverfandi líkur á því að víkingar hafi notað silfurberg (eða nokkurn annan „sólarstein“) sem siglingatæki. Ekkert silfurberg hefur fundist í víkingaskipum og engar heimildir hafa nokkru sinni fundist um notkun sambærilegra siglingarsteina til sjós.

Mynd:

• Silfurberg.jpg. Birt undir CC BY-SA 3.0. Höfundur myndar: ArniEin. (Sótt 11.03.2020).

...