Er Herjólfsdalur eldgígur?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Er Herjólfsdalur eldgígur?
Í ritinu Náttúrvá á Íslandi ^[1], bls. 410-411, segir svo:

Jarðfræði Heimaeyjar er allvel þekkt núorðið. Hannes Mattson og Ármann Höskuldsson^[2] sýndu fram á það, út frá jarðlagaskipan og uppbyggingu eyjarinnar, að fyrir utan hraun og gjall frá 1973 hafi hún öll orðið til í eldgosum síðustu 5-20 þúsund árin, eða eftir að meginísaldarjökullinn fór að dragast saman. Elstar eru gosmyndanir í norðurfjöllum Heimaeyjar. Neðst í jarðlagastafla þeirra er Háin, hverfjallsgígur (gjóskugígur, e. tuff ring) með gjallgíg í miðju. Aðrar jarðmyndanir þar leggjast ofan á hverfjallsgjósku Hárinnar. Elsta gosbergið í suðurfjöllunum er frá Stórhöfða en hann hefur gosið þegar sjávarstaða var 5-10 metrum lægri en nú. Því er líklegt að þetta gos sé 7000-8000 ára gamalt.

Síðan ofangreint var skrifað hefur Klifið verið aldursgreint með U/Th-aðferð í Clermont, Frakklandi^[3], sem hugsanlega (í ljósi skekkjumarkanna) hækkar áætlaðan aldur Hárinnar. Aldursröð jarðmyndana Heimaeyjar er tekin saman í meðfylgjandi töflu.

Tafla: Afstæður, metinn og mældur aldur jarðmyndana á Heimaey

Háin	10.000-15.000 ára
Blátindur
Klifið	12.515+/- 3.900 ára
Heimaklettur	~9.500 ára
Yztiklettur
Stórhöfði	7.000-8.000 ára
Sæfell	6.220+/-160 ára[4]
Helgafell	5.900 +/-300 ára[5]
Eldfell	1973

Á kortinu^[6] hér fyrir neðan sést að norðurveggur Herjólfsdals er leif mikils gjóskugígs Hárinnar, en slíkir gígir eru kenndir við Hverfjall eða Surtsey. Gígurinn hefur verið allt að 2 km í þvermál, með miðju í gjallgíg sem myndaðist undir lok eldgossins. Allar aðrar myndanir Norðurkletta leggjast ofan á þennan gíg, Blátindur, Klifið og Dalfjall.

Aðeins nánar um gíga. Gjóska er samheiti fastra gosefna sem kastast hafa upp úr gígnum (flogið gegnum loftið) í eldgosi, einkum aska, gjall og kleprar. Öskugígar myndast þar sem bráðin kemst í samband við vatn, til dæmis í stöðuvatni (Sandey í Þingvallavatni), sjó (Surtsey), eða grunnvatn (Vatnaöldur). Gjallgígar myndast þegar bráðin freyðir og sundrast efst í gosopinu af völdum vatns (kvikuvatns) sem uppleyst var í bráðinni, til dæmis Grábrók í Norðurárdal, Rauðukúlur í Hítardal og Seyðishólar í Grímsnesi. Kleprar myndast við svipaðar aðstæður og gjall — hraunslettur lenda kringum gosopið og klessast þar saman, dæmi eru Eldborg á Mýrum og Eldborg í Selvogi. Hverfjall í Mývatnssveit þykir heppilegt dæmi um öskugíg, það fjall mun hafa myndast í grunnu stöðuvatni — eldfjallafræðingurinn Ármann Höskuldsson líkir öskuhring Hárinnar við Hverfjall. Hins vegar er Surtsey sömu gerðar, og auk þess með gjall- og klepragíg í miðju eins og Háin. Samkvæmt þessu er réttara að kalla Hána öskugíg fremur en gjallgíg úr því Mattson og Ármann segja gíginn hafa verið af „hverfjallsgerð“.

Tilvísanir:

1. ^ Náttúruvá á Íslandi. Eldgos og jarðskjálftar. Júlíus Sólnes (ritstjóri). Viðlagatrygging Íslands og Háskólaútgáfan, Reykjavík 2013.
2. ^ Mattson, H. & Ármann Höskuldsson, 2003. Geology of the Heimaey volcanic centre, south Iceland: Early evolution of a central volcano in a propagating rift?” Journal of Volcanology and Geothermal Research 127: 55-71.
3. ^ Chemleff, J., 2005. Les déséquilibres radioactifs 238U-230Th-226Ra : discussions sur les sources et processus responsables du volcanisme de la Cordillère des Andes et sur la déglaciation en Islande. Doktorsritgerð, Université Blaise Pascal, 221 pp.
4. ^ Guðmundur Kjartansson, 1967. Nokkrar nýjar C14 aldursákvaðanir. Náttúrufræðingurinn 36(3): 126-141; Mattson, H., Ármann Höskuldsson & S. Hand, 2005. Crustal xenoliths in the 6200 BP Sæfell tuff-cone, south Iceland: evidence for a derep, diatreme-forming Surtseyjan eruption. Journal of Volcanology and Geophysical Research 145: 234-248.
5. ^ Olgeir Sigmarsson, 1996. Short magma chamber residence at an Icelandic volcano referred from U-series disequilibria. Nature 382: 440-442.
6. ^ Ármann Höskuldsson.

Myndir:

• Ármann Höskuldsson, birt með leyfi höfundar.
• Heimaey Panorama | Iceland | Thomas Quine | Flickr. (Sótt 7. 2. 2019).
...