Hvernig var Háskóli Íslands árið 1918?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvernig var Háskóli Íslands árið 1918?
Á árinu 1918 varð Háskóli Íslands sjö ára gamall og hafði breyst sáralítið frá því að hann var stofnaður á aldarafmæli Jóns Sigurðssonar, 17. júní 1911. Þá hafði Háskólinn verið búinn til með því að steypa saman og breyta í háskóladeildir þremur embættismannaskólum í Reykjavík, prestaskóla, læknaskóla og lagaskóla, og bæta við heimspekideild þar sem hægt var að fá kennslu í íslenskum fræðum.

Ekkert háskólahús var þá til, og var stofnuninni fenginn staður á neðstu hæð Alþingishússins við Austurvöll í Reykjavík. Sú skipun var enn nokkurn veginn óbreytt þegar Ísland varð fullvalda ríki árið 1918. Auðveldara var en ella að koma Alþingi og Háskólanum fyrir í sama húsinu af því að þingið starfaði oftast aðeins á sumrin en skólinn á veturna. En skólinn virðist þó hafa haft hæðina nokkurn veginn fyrir sig. Háskóladeildirnar höfðu hver sína kennslustofu auk þess sem Læknadeildin hafði þar ein þrjú lítil geymsluherbergi af því að hún þurfti að varðveita lyfjabirgðir, líffærasafn og fleira. Kennarastofa var notuð sem fundarherbergi háskólaráðs. Auk þess hafði háskólaritari, eini stjórnsýslustarfsmaður Háskólans, lítið vinnuherbergi á hæðinni. Þessi samnýting húsnæðisins breyttist strax til hins verra árið 1920 þegar tekið var að halda Alþingi síðari hluta vetrar, og hófst þá þriggja áratuga löng barátta Háskólans fyrir framtíðarhúsnæði.

Ekki liggur fyrir nákvæmlega hve margir nemendur Háskólans voru árið 1918, en á fimm ára tímabilinu 1916–20 innrituðust 24 í Guðfræðideild, 35 í Læknadeild, 39 í Lagadeild og 17 í Heimspekideild, samtals 115 manns eða 23 á ári að meðaltali. Á sömu árum útskrifuðust 50 með lokapróf, 22 úr Guðfræðideild, 18 úr Læknadeild, 10 úr Lagadeild en enginn úr Heimspekideild.

Þegar þetta var höfðu konur nýlega öðlast jafnan rétt á við karla til aðgangs að öllum menntastofnunum, en stúlkur voru þá enn sárafámennar í hópi háskólanema. Fyrsti kvenkyns kandidatinn sem útskrifaðist frá Háskóla Íslands, Kristín Ólafsdóttir, innritaðist í læknisfræði strax haustið 1911 og útskrifaðist í febrúar 1917. Fyrsti lögfræðingurinn, Auður Auðuns, útskrifaðist ekki fyrr en árið 1935, og fyrsti guðfræðingurinn, Geirþrúður Hildur Bernhöft, árið 1945.

Þegar Háskóli Íslands var stofnaður voru skipaðir til starfa við hann 17 kennarar, þrír við guðfræðideild, þrír við lagadeild, átta við læknadeild (ekki allir í fullum eða föstum störfum) og þrír við heimspekideild. Litlar breytingar urðu á þeim tölum fram yfir þann tíma sem hér er einkum miðað við. Háskólinn var enn staður þar sem eitthvað milli tíu og tuttugu kennarar í nokkrum ólíkum sérgreinum héldu fyrirlestra yfir örfáum tugum ungra manna, næstum eingöngu karlmanna, í því skyni að búa þá út með kunnáttu til að þeir gætu orðið embættismenn.

Þegar þetta var töldust Íslendingar um 90.000 talsins eða nálega fjórðungur þess sem þeir eru nú. Þrátt fyrir þann mun hljótum við að undrast hvernig þjóðin gat komist af með svona örlítinn háskóla. Hluti, en aðeins lítill hluti, af skýringunni er sá að margir íslenskir háskólamenn menntuðust erlendis, flestir þeirra í Kaupmannahöfn. Engin verkfræði og engin raunvísindi voru kennd við Háskóla Íslands, ekki heldur hagfræði, viðskiptafræði, félagsvísindi eða útlend tungumál. Það skýrir þó engan veginn þann reginmun sem er á háskólamenntun þjóðarinnar þá og nú. Þó var það nokkurt áhyggjuefni ráðamanna næstu áratugina að háskólamenn væru að verða of fjölmennir og kæmu til með að ganga um atvinnulausir, hvorki sér né öðrum til gagns. En það átti eftir að breytast.

Heimild og myndir:

• Aldarsaga Háskóla Íslands 1911-2011. Ritstjóri Gunnar Karlsson. Höfundar Guðmundur Hálfdanarson, Sigríður Matthíasdóttir, Magnús Guðmundsson. Reykjavík, Háskólaútgáfan, 2011.

Spurningu Rögnu er hér svarað að hluta.

...