Hver er upprunaleg merking orðsins „sauður“?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hver er upprunaleg merking orðsins „sauður“?
Spurningin í fullri lengd hljóðaði svona:

Á íslensku er stundum talað um sauðfé í stað fjár eða kinda en einnig er til sauðnaut. Spurningin mín er því: Hvað merkir forskeytið "sauð" og enn fremur hver er upprunaleg merking orðsins "sauður".

Orðin fé, sauður og sauðfé eru öll gömul í málinu en kind hafði til forna aðra merkingu, það er ‘ætt, kyn’. Ásgeir Blöndal Magnússon telur í Íslenskri orðsifjabók (1989:461) að kind í nútímamerkingu sé stytting úr sauðkind, það er ‘sauðarkyn’. Orðið sauður ‘sauðkind, geltur hrútur, ásauður’ er samgermanskt þótt merkingin sé ekki alls staðar hin sama.

Ef aftur er litið í Íslenska orðsifjabók (1989:799) má lesa að í færeysku er til orðið seyður, í nýnorsku saud, í sænskum mállýskum sau (kvk.), sö og såd (kk.) öll í sömu merkingu og í íslensku. Í gotnesku (austur-germönsku máli) merkir sauþs ‘fórn’ og er giskað á að átt sé við soðið kindakjöt. Í fornensku var til orðið séað ‘brunnur’, í miðlágþýsku sôt ‘uppspretta, brunnur’. Bæði þessi síðastnefndu tungumál teljast til vestur-germanskra mála. Ásgeir getur þess að germanski stofninn *sauþi- (* merkir að myndin er endurgerð, kemur hvergi fyrir sem slík) merki ‘dýr til soðningar’ en af honum eru hinar myndirnar dregnar.

Sauð- í til dæmis sauðkind er ekki forliður heldur fyrri liður stofnsamsetningar (þf.et.). Sama er að segja um sauð- í sauðnaut. Orðið virðist koma fram í upphafi 20. aldar ef flett er í Ritmálsskrá Orðabókar Háskólans. Í tímaritinu Dýravinurinn er þetta dæmi 1905:

Moskusnaut. [ [...]] Latneska nafnið á dýrinu er ovibos og þýðir sauðnaut.

Sama dæmi er hið elsta á Tímarit.is.

Bjarni Sæmundsson skrifaði í rit sitt Spendýrin, sem gefið var út 1932:

Sauðnaut er þýðing á latn. heitinu Ovibos, en réttara væri nautsauður, eða heldur moskussauður [ [...]] því að dýrið er fremur sauður en naut.

Sauðnaut hefur fest sig í sessi og er hið almenna heiti þótt orðin moskusnaut og moskusuxi sjáist einnig.

Heimildi:

• Ásgeir Blöndal Magnússon. 1989. Íslensk orðsifjabók. Orðabók Háskólans, Reykjavík.
• Bjarni Sæmundsson. 1932. Spendýrin (Mammalia Islandiæ). Bókaverzlun Sigfúsar Eymundssonar, Reykjavík.
• Ritmálsskrá Orðabókar Háskólans.
• Timarit.is.

Myndir:

• File:SheepsAtMyvatn-1.jpg - Wikimedia Commons. (Sótt 26.03.2018).
• Free Images : dish, food, campfire, meat, cuisine, kettle goulash, cooking free fire, barbecue grill, man made object, outdoor grill 3072x2304 - - 499715 - Free stock photos - PxHere. (Sótt 26.03.2018).

...