Hvenær komu rjúpur til Íslands og hvað getið þið sagt mér um rjúpuna?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvenær komu rjúpur til Íslands og hvað getið þið sagt mér um rjúpuna?
Rjúpan (Lagopus muta) er tegund af ætt hænsnafugla (Galliformes) og undirætt orrafugla (Tetraoninae). Rjúpnastofninn hér á landi kom upprunalega frá Grænlandi við lok ísaldar fyrir um 10.000 árum. Tengslin við Grænland hafa ekki alveg slitnað því það kemur stöku sinnum fyrir að grænlenskar rjúpur finnist hér á landi.

Rjúpan er staðfugl á Íslandi en ferðast innanlands haust og vor og oft landshorna á milli. Rjúpan verpir mjög víða um land, þó mest sé af henni á heiðum á norðaustanverðu landinu. Búsvæði hennar eru aðallega lyngmóar, kjarrlendi, skógar og gróin hraun en hún getur leitað inn í garða að vetrarlagi. Utan Íslands verpir rjúpan á heimskautasvæðum allt í kringum norðurpólinn.

Rjúpan gengur stundum undir nafninu fjallrjúpa og er það notað til aðgreiningar frá bergrjúpu (Lagopus leucurus) og dalrjúpu (Lagopus lagopus). Dalrjúpan finnst líkt og fjallrjúpan allt í kringum pólinn í Evrasíu og Norður-Ameríku og verpir víða í skógum, heiðum og svæðum norðan trjálínu. Bergrjúpan finnst hins vegar einungis í Norður-Ameríku, aðallega í vesturhluta Kanada og nokkrum svæðum í Bandaríkjunum og þá í fjalllendi fyrir ofan trjálínu.

Rjúpan skiptir um búning þrisvar sinnum á ári og fellur því vel inn í umhverfið á hverjum árstíma. Yfir veturinn er hún nánast alhvít fyrir utan svartar stélfjaðrir. Sumarbúningurinn er brúnn en að hausti tekur hún á sig gráleitan lit.

Karlfugl rjúpunnar nefnist karri. Hann helgar sér oftast óðal undir lok aprílmánaðar og reynir þá að laða til sín kvenfugl. Varptíminn stendur frá seinni hluta maí fram í byrjun júní. Frjósemi kvenfuglsins er óvenju mikil því eggin eru að jafnaði 10-12 talsins sem er meira en hjá flestum öðrum fuglum sem verpa hér á landi. Útungun tekur um þrjár vikur. Eins og tíðkast hjá flestum tegundum mófugla yfirgefa rjúpuungarnir hreiðrið strax en fylgja móður sinni í tvo mánuði eða svo. Karrinn tekur hins vegar engan þátt í uppeldi unganna.

Ungarnir éta nokkuð af skordýrum til að byrja með en fullorðnir fuglar eru jurtaætur og nærast aðallega á laufblöðum, blómum, berjum, lyngi, fræjum, reklum, brumi og sprotum. Fullorðnar rjúpur eru að öllum líkindum einu íslensku fuglarnir sem lifa á gróðri landsins allan ársins hring.

Stofnstærð rjúpunnar sveiflast mikið bæði innan árs og á milli ára og tímaskeiða. Þessar sveiflur eru náttúrlegt fyrirbæri og þekkjast víða í vistkerfum smárra spendýra og fugla. Vitað er að fálkinn (Falco rustioculus) á mikinn þátt í þessum stofnstærðarsveiflum rjúpunnar því hann er skæður og sérhæfður afræningi. Rannsóknir sem vísindamenn hjá Náttúrufræðistofnun hafa gert á síðustu áratugum hafa sýnt að hámarks stofnstærð fálkans er venjulega tveimur til þremur árum eftir að rúpnastofninn var í hámarki.

Sníkjudýr geta einnig verið áhrifaþáttur í stofnstærð rjúpnastofnins en hníslar af tegundunum Eimeria rjupa og Eimeria muta sem finnast í rjúpum hér á landi valda svokallaðri hníslasótt sem er alvarlegur iðrasjúkdómur.

Heimildir og myndir:

• Rjúpa | Náttúrufræðistofnun Íslands.
• Jóhann Óli Hilmarsson (2000). Íslenskur fuglavísir. Reykjavík, Iðunn.
• Lagopus muta Iceland Snaefellsnes April 2012.jpg - Wikimedia Commons. (Sótt 29.11.2018).
• Rock Ptarmigan and Chicks - Lagopus muta (21297833428).jpg - Wikimedia Commons. (Sótt 29.11.2018).

...