Hvað var liturinn appelsínugulur kallaður áður en appelsínur urðu þekktar á Íslandi?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvað var liturinn appelsínugulur kallaður áður en appelsínur urðu þekktar á Íslandi?
Upprunalega spurningin var á ensku:

What was the name for the color of orange (appelsínugulur) before oranges (appelsína) were known in Iceland?

Elsta dæmið í Ritmálssafni Orðabókar Háskólans um orðið appelsína er úr ritinu Sonur gullsmiðsins á Bessastöðum. Bréf Gríms Thomsens og varðandi hann 1838–1858 en bréfið sem um ræðir er frá 1858.

þakklæti fyrir abelsínurnar

Rithátturinn skiptir hér litlu máli, er greinilega framburðarmynd. Aðeins yngra dæmi er úr ritinu Ný sumargjöf frá 1862:

Orange-ávextir (appelsínur) voru fluttir frá Kína til Portúgal, 1547.

Elsta heimild um appelsínu á timarit.is er úr blaðinu Heimskringlu frá 1892. Elsta heimild þar um appelsínugulur er í blaðinu Ísafold frá 1916 en þar eru nefndir litirnir appelínugulrauður og appelsínugulur. Samkvæmt heimildum í Ritmálsskránni kemur lýsingarorðið appelsínugulur fram á miðri 20. öld. Um svipað leyti kemur fram á prenti orðið appelsínurauður.

Orðið appelsína er tökuorð í íslensku á 19. öld úr dönsku sem aftur þáði það úr lágþýsku appelsina. Í sögulegu dönsku orðabókinni (Ordbog over det danske sprog) fann ég ekki dæmi um appelsínurauður eða –gulur en aftur á móti um orðið orangegul með skýringunni ‘rødgul som en orange’. Hér er notað litarheitið rauðgulur til að lýsa appelsínulit. Það orð þekkist þegar í fornu máli. Í orðabók Johans Fritzners yfir forna málið er tiltekið dæmi úr Sturlungu: „rauðgulr á hár“ (1896:41). Fritzner nefnir líka orðið rauðbleikur um lit á skeggi (1896:40).

Hér vil ég benda á grein eftir Susanne M. Arthur í tímaritinu Orði og tungu 15, einkum fjórða kafla sem hefur yfirskriftina The Color Orange in Icelandic. Þar nefnir hún bæði orðin rauðgulur og rauðbleikur sem ég tel einnig að hafi verið notuð til að lýsa því sem er „appelsínugult“, það er „með rauðgulum lit appelsínu“ (Íslensk orðabók 2002:42).

Heimildir:

• Íslensk orðabók. 2002. Þriðja útgáfa aukin og endurbætt. A–L. Ritstjóri Mörður Árnason. Edda: Reykjavík.
• Johan Fritzner. 1896. Ordbog over det gamle norske Sprog. Tredie Bind. R–Ö. Den norske Forlagsforening, Oslo.
• Susanne M. Arthur. 2013. Are Oranges Yellow? Appelsínugulur as a Basic Color Term in Icelandic. Orð og tunga 15:121–139.

Mynd:

• File:Still life with oranges on a plate - Google Art Project.jpg - Wikimedia Commons. (Sótt 8.12.2016).
• orange | racky salzman | Flickr. Myndrétthafi er racky salzman. Myndin er birt undir Creative Commons-leyfi. (Sótt 16.11.2016).

...