Af hverju koma flensufaraldrar alltaf upp á svipuðum tíma árlega?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Af hverju koma flensufaraldrar alltaf upp á svipuðum tíma árlega?
Á hverjum vetri gengur inflúensan yfir norðurhvel jarðar á tímabilinu október til mars og hún stendur yfirleitt yfir í 2–3 mánuði. Sambærilegur faraldur gengur síðan yfir suðurhvel jarðar á tímabilinu júní til október. Þetta tengist í báðum tilvikum kólnandi veðurfari og öðru sem því fylgir. Í þungum faraldri eykst álag á heilbrigðiskerfið og í samfélaginu verður áberandi aukning á fjarvistum frá vinnu og skóla vegna veikinda. Einnig eykst fjöldi látinna meðal aldraðra í kjölfar inflúensunnar.

Sýkillinn

Inflúensa er veirusjúkdómur og eru veirurnar sem henni valda sagðar vera af stofnum A, B og C. Sýkingar af völdum A- og B- inflúensuveira gefa dæmigerð inflúensueinkenni, en vægari einkenni koma fram við sýkingu með C-veirunni og minna er um hana vitað. Oftast er það inflúensa A sem veldur árlegum inflúensufaraldri.

A-veiran er mjög breytileg. Stöðugt eru að verða lítils háttar breytingar á erfðaefni hennar sem leiða til minniháttar breytinga á mótefnavökum veirunnar. Þetta kallast mótefnarek (e. antigenic drift). Það eru þessar litlu breytingar á mótefnavökum sem valda árlegum inflúensufaröldrum og því er nauðsynlegt að bólusetja árlega gegn inflúensunni.

Smitleiðir

Veiran berst manna á milli með hósta og hnerra sem dropa- og loftborið smit. Einnig getur smit borist með höndum sem snertismit eftir að hendurnar hafa verið bornar að vitum.

Einstaklingur með inflúensu verður smitandi sólarhring áður en einkenna er vart og er smithættan mest þegar einkennin eru fyrst að koma fram. Fullorðinn einstaklingur getur svo verið smitandi í allt að 3–5 daga eftir að veikindi hefjast en börn geta verið smitandi í allt að viku eftir að einkenna verður vart.

Greining og meðgöngutími

Þegar inflúensunnar er að vænta og grunur vaknar um fyrstu inflúensutilfelli vetrarins eru tekin nefkokssýni úr þessum sjúklingum sem send eru til greiningar á rannsóknarstofu í veirufræði við Landspítala - háskólasjúkrahús. Þegar búið er að staðfesta komu inflúensunnar til landsins eru flestir sjúklingar greindir út frá sjúkdómseinkennum.

Frá því smit verður og þar til einkenni koma í ljós líða venjulega 1–4 dagar.

Einkenni inflúensu eru meðal annars hár hiti, skjálfti, höfuðverkur, beinverkir og nefrennsli.

Einkenni

Einkenni inflúensunnar koma mjög snögglega og eru einkum hár hiti, skjálfti, höfuðverkur, beinverkir, þurr hósti, hálssærindi og nefrennsli. Algeng einkenni hjá börnum eru einnig ógleði, uppköst og kviðverkir. Veikindin ganga yfir á nokkrum dögum og eftir eina viku eru flestir nánast einkennalausir.

Fylgikvillar

Hjá öldruðum er lungnabólga af völdum baktería algengasti fylgikvilli inflúensunnar og jafnframt algengasta dánarorsökin. Eyrnabólga er algengur fylgikvilli inflúensunnar hjá börnum en einnig getur veiran valdið barkabólgu. Sjaldséðir en alvarlegir fylgikvillar hjá öllum aldurshópum eru lungnabólga og heilabólga af völdum veirunnar sjálfrar.

Almenn meðferð

Sjúklingum er ráðlagt að hvíla sig vel, halda kyrru fyrir heima við og drekka mikið af vökva. Mælt er með notkun hitalækkandi lyfja (til dæmis parasetamóls) við háum hita. Forðast skal að gefa börnum asperín (magnýl) við inflúensu því það getur haft alvarlega aukaverkun í för með sér, svokallað Reyes-heilkenni, sem leggst á miðtaugakerfi og lifur.

Veirulyf gegn inflúensu

Hægt er að fá lyf gegn inflúensu sem nefnast RelenzaÒ (zanamivir) og TamifluÒ (oseltamivir). Þessi lyf má gefa sjúklingum þegar staðfest er að þeir eru með inflúensu. Lyfin draga úr einkennum sjúkdómsins og stytta þann tíma sem veikindi standa yfir í um það bil sólarhring.

Til að lyfjameðferðin komi að notum verður hún að hefjast sem fyrst eftir að einkenna verður vart, eða innan 48 klukkutíma. Eftir þann tíma er gagnsemi lyfjanna vafasöm. Ákvörðun um hvort meðferð skuli gefin er einungis tekin í samráði við lækni og lyfin fást ekki án lyfseðils.

Bólusetning

Árleg bólusetning gegn inflúensunni er besta vörnin og gefur hún um 60–90% vörn hjá einstaklingum yngri en 65 ára en heldur minni hjá eldri einstaklingum. Bólusetningin dregur einnig úr alvarlegum fylgikvillum sýkingarinnar og lækkar dánartíðni hjá þeim sem veikjast þó þeir hafi verið bólusettir.

Sóttvarnalæknir mælir með árlegri bólusetningu ákveðinna áhættuhópa. Þeir eru eftirfarandi:

• Allir einstaklingar eldri en 60 ára.
• Öll börn 6 mánaða og eldri
• Fullorðnir sem þjást af langvinnum hjarta-, lungna-, nýrna- og lifrarsjúkdómum, illkynja sjúkdómum og öðrum ónæmisbælandi sjúkdómum.
• Starfsfólk heilbrigðisþjónustu og aðrir þeir sem daglega annast fólk í áhættuhópum.

Skráningarskylda

Inflúensan er skráningarskyldur sjúkdómur og ber læknum og rannsóknarstofum að tilkynna um heildarfjölda tilfella til sóttvarnalæknis mánaðarlega eða oftar samkvæmt nánari ákvörðun hans.

Frekara lesefni á Vísindavefnum:

• Hvað er inflúensa? eftir Gunnar Björn Gunnarsson
• Hvers vegna gengur erfiðlega að finna og þróa lyf sem virka á veirusýkingar? eftir Hilmar Hilmarsson
• Hver er munurinn á bakteríu og veiru? Eru sýklar og bakteríur það sama? eftir Evu Benediktsdóttur
• Geta veirusýkingar fylgt mat? Hverjar eru þær helstu og afleiðingar þeirra? eftir Guðmund Pétursson
• Hvers vegna fær fólk beinverki þegar það veikist? eftir Þuríði Þorbjarnardóttur
• Af hverju er manni stundum kalt þegar maður er með hita? eftir Þuríði Þorbjarnardóttur

---

Svar þetta birtist upphaflega á vefsetrinu Doktor.is og er birt með góðfúslegu leyfi.

---

Mynd: Myndin er tekin af Pabloest og birt á Flickr.com...