Hvaða viðurlög eru við kosningasvindli og hversu vel er því fylgt eftir að slíkt eigi sér ekki stað?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvaða viðurlög eru við kosningasvindli og hversu vel er því fylgt eftir að slíkt eigi sér ekki stað?
Eitt af því sem einkennir nútímalýðræðisríki er að menn geti nýtt kosningarétt sinn, eins og þeir sjálfir kjósa, án þess að vera beittir þvingunum af hálfu annarra eða eiga á hættu að vera beittir einhvers konar viðurlögum, ef þeir greiða atkvæði á tiltekinn hátt. Af þeim sökum er svo fyrir mælt í 31. gr. stjórnarskrárinnar að kosningar til Alþingis skuli vera leynilegar.

Það er einnig forsenda fyrir því að kosningar geti talist lýðræðislegar að fylgt sé fyrirmælum kosningalaga við framkvæmd þeirra, þar á meðal við talningu atkvæða, og þess gætt að einstökum kjósendum, frambjóðendum eða framboðslistum sé ekki mismunað. Samkvæmt lögum um kosningar til Alþingis nr. 24/2000 er það hlutverk kjörstjórna, sem ýmist eru kosnar af Alþingi eða sveitarstjórnum, að sjá til þess að kosningarnar fari fram í samræmi við lagafyrirmæli. Enn fremur er umboðsmönnum framboðslista heimilt að vera viðstaddir kosningar á kjörstöðum og við talningu atkvæða til að ganga úr skugga um að allt fari fram samkvæmt settum reglum.

Umboðsmönnum framboðslista er heimilt að vera viðstaddir kosningar á kjörstöðum til að ganga úr skugga um að hún fari rétt fram.

Í 117. gr. laga um kosningar til Alþingis er því lýst hvað teljist óleyfilegur kosningaáróður eða kosningaspjöll. Meðal þess er:

að bera á mann fé eða fríðindi til að hafa áhrif á hvort hann greiðir atkvæði eða hvernig hann greiðir atkvæði, að svipta mann eða ógna manni með sviptingu atvinnu eða hlunninda í sama skyni, að heita á mann fé eða fríðindum ef kosning fari svo eða svo, að torvelda öðrum sókn á kjörfund eða til utankjörfundarkjörstaðar, svo og að beita þvingunarráðstöfunum í sambandi við kosningar.

Sömuleiðis „að rangfæra atkvæðagreiðslu, hvort heldur er með því að eyðileggja eða breyta atkvæði sem greitt hefur verið, eða á annan hátt.“

Brot á kosningalögum, þar á meðal það sem í daglegu tali er nefnt „kosningasvindl“, getur samkvæmt 124. – 127. gr. laga um kosningar til Alþingis varðað fjársektum. Samkvæmt 128. gr. laganna varðar það þó fangelsi, allt að fjórum árum, „ef maður beitir þvingunarráðstöfunum eða ofbeldi eða hótunum um ofbeldi til að raska kosningafrelsi manns, annaðhvort á þann hátt að meina honum að greiða atkvæði eða neyða hann til að greiða atkvæði á annan veg en hann vill,“ eða „ef maður vísvitandi rangfærir atkvæðagreiðslu, annaðhvort á þann hátt að glata atkvæði, breyta atkvæði, skemma eða glata atkvæðasendingu, búa til kjörseðla, er líkjast mjög þeim sem notaðir eru við kosningu, og hagnýtir þá sjálfur eða lætur þá frá sér til þess að aðrir geti hagnýtt þá, rugla úrslit talningar atkvæða eða á annan hátt.“ Þá geta ýmis önnur alvarleg kosningaspjöll varðað allt að fjögurra ára fangelsi samkvæmt almennum hegningarlögum nr. 19/1940.

Sá sem telur að brotið hafi verið gegn kosningalögum með framangreindum hætti getur kært slíkt brot til hlutaðeigandi lögreglustjóra og ber að rannsaka og fara með málið upp frá því, eins og hvert annað sakamál. Ef lögregla lítur svo á, að rannsókn lokinni, að framið hafi verið refsivert brot getur lögreglustjóri eða ríkissaksóknari höfðað opinbert mál á hendur þeim sem hann telur að hafi gerst sekur um brotið. Komist dómstólar að þeirri niðurstöðu að ákærði sé sekur verður hann dæmdur til að greiða sekt eða, sé brotið alvarlegt, til að sæta fangelsi.

Ágallar á framboði eða kosningum geta jafnframt haft aðrar afleiðingar í för með sér. Þannig segir orðrétt í 120. gr. laga um kosningar til Alþingis: „Ef þeir gallar eru á framboði eða kosningu þingmanns sem ætla má að hafi haft áhrif á úrslit kosningarinnar úrskurðar Alþingi kosningu hans ógilda og einnig án þess ef þingmaðurinn sjálfur, umboðsmenn hans eða meðmælendur hafa vísvitandi átt sök á misfellunum, enda séu þær verulegar. Fer um alla þingmenn, kosna af listanum, eins og annars um einstakan þingmann ef misfellurnar varða listann í heild.“ Í síðastgreinda tilvikinu yrði þá að kjósa að nýju í því kjördæmi sem um væri að ræða.

Frekara lesefni á Vísindavefnum og mynd

• Getur maður sem kann ekki íslensku komist á þing eða orðið forseti? eftir Árna Helgason.
• Hvað er rafrænt lýðræði (e-democracy)? eftir Hauk Arnþórsson.
• Hvers vegna átti lýðræðið erfitt uppdráttar á 19. öld? Hvers vegna vildu menn takmarka kosningarétt og kjörgengi við eigna- og menntamenn? eftir Gunnar Karlsson.
• Skilar stjórnmálaáróður árangri og hvers vegna þá? eftir Anton Örn Karlsson.
• Þarf maður ekki að vera með hreint sakavottorð til að bjóða sig fram til forseta? eftir Sigurð Guðmundsson.
• Mynd: Vote dimanche-09. Flickr.com. Höfundur myndar er Julie Kertesz. Myndir er birt undir Creative Commons leyfi.

...