Hver er réttur texti við lagið "Jólasveinar ganga um gólf"?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hver er réttur texti við lagið "Jólasveinar ganga um gólf"?
Það er alltaf erfitt að sannprófa hvaða gerð þjóðvísu sé ‘rétt’. Yfirleitt voru vísurnar ekki skráðar á blað fyrr en þær voru orðnar aldagamlar og höfðu brenglast í minni kynslóðanna á ýmsa lund. Því er ekki víst að elsta uppskriftin sé endilega réttust.

Elsta skrásetta gerð vísunnar sem spurt er um er frá Hornströndum á miðri 19. öld:

Jólasveinar ganga um gólf
og hafa staf í hendi.
Móðir þeirra sópar gólf
og strýkir þá með vendi.
Skarpan hafa þeir skólann undir hendi.

Ekki er hægt annað en að verða svolítið veikur fyrir þessari gerð, einmitt vegna þess hvað rím og stuðlasetning eru óregluleg og sumt í henni torráðið. Enginn virðist hafa reynt að laga hana til. Hún birtist í dönsku tímariti árið 1851 og kom því ekki fyrir sjónir almennings á Íslandi. Rúmum hundrað árum seinna kunni þó kona frá Hornströndum f. 1902 vísuna svona:

Jólasveinar ganga um gólf
og hafa staf í hendi.
Móðir þeirra sópar gólf
og flengir þá með vendi
en í því skreppur skjóðan undan hendi.

Þetta bendir til þess að vísan hafi geymst í áþekkri gerð á þessum slóðum.

Teikningin hér að ofan er eftir Tryggva Magnússon og er hún ein af frægum myndskreytingum hans við jólakvæði Jóhannesar úr Kötlum.

Hálfri öld eftir að vísan var fyrst skráð, árið 1898, gaf Ólafur Davíðsson út Íslenzkar þulur og þjóðkvæði. Hjá honum er hún svona:

Jólasveinar ganga um gólf
með gyltan staf í hendi.
Móðir þeirra sópar gólf
og strýkir þá með vendi.

Fleiri afbrigði þessarar gerðar hafa fundist og ber þar helst á milli hvort móðirin flengir, hýðir, siðar eða strýkir syni sína. Hér mætti láta sér detta í hug að einhver hafi viljað lagfæra stuðlasetninguna og gert staf jólasveinanna gylltan hversu trúlegt sem það væri í hreysi þeirrar fjölskyldu. Reyndar er ekki hægt að útiloka að hér sé um einhverja aðra jólasveina að ræða en þá sem við erum vön að telja syni Grýlu og Leppalúða. Rannsóknir hafa leitt í ljós að fleiri en einn hópur jólasveina hafa verið á kreiki.

Gerð Ólafs Davíðssonar kom fyrir augu fleiri Íslendinga en sú frá Hornströndum. Hvorki sést hún þó í stafrófskverum, lestrarbókum né barnablöðum á fyrstu áratugum 20. aldar. Í barnablaðinu Æskunni á jólum 1927 birtist loks lag við vísuna eftir Sigvalda Kaldalóns, en það virðist ekki hafa náð neinum vinsældum.

Árið 1981 varpaði Helgi Hálfdanarson fram þeirri tilgátu í Morgunblaðinu að jólasveinavísan kynni upphaflega að hafa verið eitthvað á þessa leið:

Jólasveinar ganga um gátt
með gildan staf í hendi
móðir þeirra hrín við hátt
og hýðir þá með vendi.

Hér er bragfræðin komin í lag og heimilisbragurinn orðinn öllu sennilegri en engin forn heimild hefur fundist að þessari gerð.

Af framansögðu má ljóst vera að ekki er til einfalt svar við spurningunni um réttan texta. Við höfum að minnsta kosti þrjá möguleika og verðum blátt áfram að láta smekk ráða.

Frekara lesefni á Vísindavefnum og mynd

• Er siðferðilega rétt að segja börnum sínum að jólasveinar séu til? eftir Eyju Margréti Brynjarsdóttur.
• Eru jólasveinar til í alvörunni? eftir Eyju Margréti Brynjarsdóttur og Sólrúnu Höllu Einarsdóttur.
• Hvað getið þið sagt mér um jólasveina? eftir Árna Björnsson og Gróu Finnsdóttur.
• Hvað þýðir 'meinvill' í sálminum Heims um ból? eftir Guðrúnu Kvaran.
• Mynd: Jólasveinarnir. Tryggvi Magnússon.

...