Hver var Ernest Gellner og hvað gerði hann merkilegt?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hver var Ernest Gellner og hvað gerði hann merkilegt?
Ernest Gellner (1925-1995) var mannfræðingur og heimspekingur sem þekktastur varð fyrir tvennt; framlag sitt til félagslegrar mannfræði og gagnrýni sína á svonefnda mannamálsheimspeki. Hugmyndir hans hafa haft einkar mikil áhrif í rannsóknum á þjóðernishyggju annars vegar og í rannsóknum á íslam hins vegar.

Gellner fæddist 9. desember 1925 í París en ólst upp í Prag til unglingsára. Fjölskylda hans var af gyðingaættum og fluttist búferlum til Bretlands 1939. Gellner stundaði nám í heimspeki við Oxford-háskóla en var um tíma í tékkneska hernum rétt eftir að seinni heimsstyrjöldinni lauk. Hann kenndi heimspeki við Edinborgarháskóla um tíma en flutti sig svo yfir í félagsfræðideildina við London School of Economics en varð síðar prófessor í heimspeki við sama skóla. 1984 gerðist Gellner svo prófessor í mannfræði við Cambridge-háskóla. Síðustu æviárum sínum eyddi Gellner svo í Prag þar sem hann var prófessor í þjóðernisrannsóknum við Central European University.

Ernest Gellner er þekktastur fyrir framlag sitt til félagslegrar mannfræði og gagnrýni sína á svonefnda mannamálsheimspeki.

Gellner vakti fyrst athygli 1959 með bók sinni Words and Things. Þar setti hann fram harða gagnrýni á mannamálsheimspeki (e. ordinary language philosophy) sem réði ríkjum meðal enskumælandi heimspekinga á þessum tíma, ekki síst í Bretlandi. Samkvæmt mannamálsheimspeki skal leita svara við heimspekilegum spurningum með greiningu á tungumálinu, og þá tungumálinu eins og það er notað hversdagslega. Segja má að mannamálsheimspekin hafi verið arftaki rökfræðilegrar raunhyggju þar sem allt snerist um að greina rök. Einn helsti áhrifavaldurinn í mannamálsheimspeki var Ludwig Wittgenstein en helstu talsmenn stefnunnar voru margir hverjir starfandi við Oxford-háskóla, svo sem J.L. Austin, Gilbert Ryle og Peter Strawson. Grunnhugmynd mannamálsheimspeki er í stuttu máli sú að merking orða felist í notkun þeirra í hversdagslegu máli og að ekki sé hægt að halda því fram að orð eins og 'sannleikur' eða 'raunveruleiki' vísi til einhvers – til dæmis hlutar eða víddar – umfram notkunar orðsins í málinu.

Í Words and Things er Gellner afar harðorður í garð mannamálsheimspeki og svo til ásakar lærifeður sína um hjóm og fals. Hann segir mannamálsheimspekina íhaldssama, að hún varðveiti ríkjandi samfélagsástand og fái aðeins þrifist í einangrun á borð við fílabeinsturn Oxford-háskóla. Bókin hlaut afar misjafnar viðtökur en vakti svo sannarlega athygli. Ryle, sem var ritstjóri tímaritsins Mind, neitaði að birta um hana ritdóm og Bertrand Russell, sem hafði skrifað inngang að bókinni, skrifaði andmæli við þeirri ákvörðun Ryles í The Times. Ryle svaraði og úr varð mikil ritdeila.

Fljótlega eftir þetta tók Gellner að færa sig yfir í félagsvísindi, nánar tiltekið félagslega mannfræði, og 1969 kom út bók hans Saints of the Atlas, sem fjallaði um berba í Marokkó. Stærstan hluta starfsævi sinnar helgaði hann umfjöllun um þjóðir og þjóðerni, meðal annars með bókunum Thought and Change (1964) og Nations and Nationalism (1983), en fjallaði jafnframt um trúarbrögð (sér í lagi íslam) og nútímavæðingu og þróun siðmenningar. Gellner hélt því fram að hugmyndin um þjóð, og þá þjóðernishyggja, kæmi til af kröfu um menningarlega einsleitni sem hagkerfi iðnaðarsamfélaga gerðu. Það er að segja að iðnvæðing krefðist einsleitrar menningar, sem aftur krefðist menntakerfis undir verndarvæng ríkisins, sem aftur hvíldi á þjóðernishyggju. Jafnframt hafði Gellner ýmislegt til málanna að leggja í ýmiss konar hugmyndafræðilegri umræðu, svo sem um hvernig skoðanir yrðu ríkjandi eða taldar réttmætar án þess að vera endilega skynsamlegar, hvernig skynsemi í vísindum og framleiðslu færi saman við yfirdrifna vitleysu á öðrum sviðum mannlífsins og um pósitívisma, svo fátt eitt sé talið.

Ernest Gellner lést árið 1995.

Mynd:

• The Wall Street Journal - Ernest Gellner. Sótt 1.8.2011.

...