Hvers vegna voru konur 20% fleiri en karlar í manntalinu 1703?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvers vegna voru konur 20% fleiri en karlar í manntalinu 1703?
Þegar fyrst var tekið manntal á Íslandi, árið 1703, töldust karlar vera 22.867 en konur 27.491. Yfirfjöldi kvenna var þannig 4.624 eða rúmlega 20% af fjölda karla. Það merkti til dæmis að hefðu allir Íslendingar verið paraðir saman, karlar og konur, svo lengi sem karlarnir hrukku til, hefðu 4.624 konur orðið afgangs eða um 200 konur á móti hverju þúsundi sem paraðist. Þetta dæmdi margar konur til ævilangrar þjónustu í stöðu vinnukonu því að fæstar áttu kost á að komast í húsmóðurstöðu án þess að eiga eiginmann. Þess gátu þær líklega helst vænst ef þær áttu ekki bróður og erfðu jörð og bú.

Þessi fjöldamunur er ekkert sérkenni þessa einstaka árs eða tímabilsins í kringum það. Sjálfsagt hefur yfirfjöldi kvenna orðið til löngu áður, þótt ekki séu til heimildir um hann, og hann hélst fram til miðrar 20. aldar. Á fyrri hluta 19. aldar féll hann raunar niður í kringum 10% og hélst þannig fram yfir 1940. Við manntal 1950 töldust karlar í fyrsta sinn fleiri en konur svo að nam 525 manns og 0,7% af fjölda karla. Síðan hafa karlar verið heldur fleiri en konur á landinu og munurinn aukist hægt. Nú mun yfirfjöldi karla vera um 1%.

Ástæða þess að konur voru svo miklu fleiri en karlar í gamla samfélaginu var einkum mikill barnadauði. Það virðist liggja í eðli tegundarinnar að fæða fleiri sveinbörn en meybörn. Hins vegar er dánartíðni karla víðast hærri í öllum aldurshópum svo að fjöldi kvenna heldur nokkurn veginn í við þá. En í samfélögum þar sem dánartíðni er há, einkum í yngstu aldursflokkum, þannig að kyn þeirra sem eru á lífi hverju sinni ræðst hlutfallslega mikið af því hverjir lifa af og hverjir deyja, þá verða konur fleiri.

Mikill barnadauði Íslendinga á fyrri öldum er einkum rakinn til þess að það var sérstaklega algengt á Íslandi að konur ælu börn sín ekki á brjóstamjólk heldur kúamjólk og síðar föstu fæði, sem var hvort tveggja miklu óhollara og hættulegra börnum en móðurmjólkin. Þessi siður var til víðar í Evrópu, en varla nokkurs staðar var hann algengur í eins stóru samfélagi og hinu íslenska. Engin einhlít skýring er á því hvers vegna Íslendingar nýttu brjóstamjólk kvenna svona illa. Stundum virðist koma fram sá misskilningur að hún væri óhollari börnum en kúamjólk. Líka hefur verið giskað á að annríki kvenna við útiverk, einkum þegar karlar voru til sjós við fiskveiðar, hafi komið í veg fyrir að þær mjólkuðu börnum sínum.

En á 19. öld fjölgaði læknum og ljósmæðrum á Íslandi, og þetta fólk hóf baráttu fyrir því að mæður ælu börn sín á brjósti. Af því leiddi að barnadauðinn minnkaði smám saman og mun nú varla nokkurs staðar minni. Kynjahlutfall íbúanna fór að ráðast mest af því hvers kyns börn fæddust, og þá fjölgaði piltunum hlutfallslega.

Heimildir:

• Hagskinna. Sögulegar hagtölur um Ísland. Ritstjórar Guðmundur Jónsson, Magnús S. Magnússon. Reykjavík, Hagstofa Íslands, 1997.
• Ólöf Garðarsdóttir: Saving the Child. Regional, cultural and social aspects of the infant martality decline in Iceland, 1770–1920. Umeå, Umeå University, 2002.
• Vefur Hagstofu Íslands.
• Mynd: bb.is. Sótt 17.2.2012.

...