Hvað eru ein-, tví- og þríglýseríð?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvað eru ein-, tví- og þríglýseríð?
Glýseríð er efnasamband í flokki lípíða og er samsett úr glýseróli og fitusýrum. Glýseríð gegnir mikilvægu hlutverki bæði í lífverum og í matvæla- og efnaiðnaði.

Glýseról er keðja af þremur kolefnisatómum með þremur hýdroxíðhópum (OH) (sjá mynd 1). Glýseról getur tengst einni, tveimur eða þremur fitusýrum og myndað ein-, tví- eða þríglýseríð (sjá mynd 2). Karboxýlsýruhópurinn (COOH) á fitusýrunni og hýdroxíðhópurinn á glýserólinu mynda efnatengi sem nefnist estertengi.

Sápa er gott dæmi um notkun glýseríðs í efnaiðnaði. Einföldustu sápurnar eru búnar til með því að blanda saman þríglýseríði og sterkum basa, til dæmis natrínhýdroxíði (NaOH) eða kalínhýdroxíði (KOH). Basinn rýfur estertengin milli glýserólsins og fitusýranna og fitusýrurnar tengjast síðan annaðhvort natríni eða kalíni og falla út úr lausninni. Sápur innihalda því glýseról, sölt af fitusýrum og vatn.

Einglýseríð er myndað úr einni glýserólsameind og einni fitusýru. Einglýseríð eru annað hvort 1-einglýseríð eða 2-einglýserið allt eftir því hvort fitursýran tengist hýdroxíðhópi á enda eða í miðju glýseróls.

Þegar tvær fitusýrur tengjast glýseróli myndast tvíglýserið. Ef fitusýrurnar eru eins geta myndast tvær gerðir af tvíglýseróli, þar sem fitusýrurnar sitja í stöðu 1 og 2 eða í stöðu 1 og 3. Ef fitusýrurnar eru ólíkar koma þrjú tvíglýseríð til greina.

Ein- og tvíglýseríð eru oftast unnin úr plöntu og dýraafurðum. Þar sem ein- og tvíglýseríð innihalda bæði fitusýrur og hýdroxíðhópa þá eru þau bæði vatns- og fituleysanleg. Ein- og tvíglýseríð eru þess vegna oft notuð sem viðbótarefni í matvæli þar sem þörf er á að blanda saman fitu og vatni og einnig til að auðvelda upptöku lyfja.

Þríglýseríð eru mynduð úr einni glýserólsameind og þremur fitusýrum. Olíur og fitur úr jurta- og dýraríkinu innihalda þríglýserið og fitur í mannslíkamanum eru að mestum hluta á formi þríglýseríða. Matvæli sem við innbyrðum innihalda hlutfallslega mest af þríglýseríðum en til að auðvelda upptöku fitusýra í meltingarfærunum eru þríglýseríðin brotin niður í ein- og tvíglýseríð og fitusýrur. Eftir upptöku eru glýseról og fitusýrur aftur sameinuð í þríglýseríð og pökkuð í lípóprótín. Þríglýseríð gegna mikilvægu hlutverki í mannslíkamanum, meðal annars í efnaskiptum, flutningi fitu og orkubúskap.

Heimildir:

• Lehninger Principles of Biochemistry, 4th edition, David L. Nelson, Michael M. Cox (2005), W. H. Freeman and Company, New York.
• Nutrition, 2nd edition, Paul Insel, R. Elaine Turner, Don Ross (2004), Jones and Bartlett.

Myndir:

• Glyserol - Wikipedia. (Sótt 02.03.2014)
• Monoglyceride / E471 - Food Wiki | Food Network Solution. (Sótt 02.03.2014)

...