Af hverju er hætta á að þeir sem eru of feitir fái sykursýki?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Af hverju er hætta á að þeir sem eru of feitir fái sykursýki?
Sykursýki (e. diabetes) er ástand sem getur varað alla ævi og hefur áhrif á getu líkamans til að nýta orkuefni í fæðu sem eldsneyti. Til eru þrjár megingerðir af sykursýki, sykursýki af gerð 1, sykursýki af gerð 2 og meðgöngusykursýki. Nánar er fjallað um þessar tegundir í öðrum svörum á Vísindavefnum.

Þegar talað er um sykursýki í tengslum við holdafar, eins og hér er spurt um, er fyrst og fremst átt við sykursýki af gerð 2 eða insúlínóháða sykursýki. Þessi tegund er oftast greind í fólki sem komið er yfir fertugt, enda var hún áður nefnd fullorðinssykursýki. Nú er hún farin að greinast í öllum aldurshópum, þar með talið í börnum og unglingum, og er það talið tengjast vaxandi tíðni offitu. Þetta er sú gerð sykursýki sem langflestir greinast með, eða yfir 90% tilfella. Einstaklingar með sykursýki 2 mynda insúlín en annaðhvort er það ekki í nægilegu magni til að uppfylla þarfir líkamans eða frumur líkamans hafa myndað mótstöðu gegn virkni eigin insúlíns þannig að það nýtist ekki sem skyldi.

Margir áhættuþættir fyrir sykursýki 2 eru þekktir, til dæmis aldur, kynþáttur, meðganga, streita, tiltekin lyf, erfðir eða ættarsaga og hátt kólesteról í blóði. Sá þáttur sem hefur hins vegar besta spágildið um hvort sykursýki 2 mun koma fram eður ei er líkamsþyngdarstuðull (e. BMI= Body Mass Index). Af þeim einstaklingum sem greinast með sykursýki 2 eru 80-90% einnig greindir of feitir (með líkamsþyngdarstuðul yfir 30). Þá hefur komið í ljós að það er 80 sinnum meiri hætta á að einstaklingur sem þjáist af offitu fái sykursýki 2 en einstaklingur með líkamsstuðul undir 22. Þessar staðreyndir gefa sterka vísbendingu um að tengsl séu á milli offitu og sykursýki.

Það er ekki að fullu þekkt hvað veldur sykursýki og heldur ekki hver tengslin eru á milli sjúkdómanna sykursýki og offitu. Það hefur þó komið fram að frumur þeirra sem eru of feitir hafa insúlínmótstöðu sem setur aukna pressu á briskirtilinn að mynda meira insúlín til þess að halda blóðsykri eðlilegum. Einkum er fitusöfnun um kviðinn varhugaverð en svo virðist vera að fitufrumur þar sendi frá sér efni sem draga úr næmi frumna fyrir insúlíni. Þetta aukna álag á briskirtilinn getur á endanum leitt til þess að frumurnar sem mynda insúlínið skaðist eða „gefast upp“ og hætta að framleiða hormónið í nægilegu magni til að halda blóðsykri í jafnvægi.

Nýlega hefur komið í ljós að það aukna álag sem er framkallað hjá of feitum og of þungum á einstakar frumur bitnar fyrst og fremst á frymisnetinu sem er eitt frumulíffæra í öllum okkar frumum. Það er hlutverk frymisnetsins að sjá um vinnslu á prótínum og fitu, nánar tiltekið að mynda prótín, geyma og vinna úr umframfitu eða blóðfitu. Við ofnæringu fær frymisnetið meira af næringarefnum en það ræður við að vinna úr, geyma og nýta, og bregst við með því að senda viðvörunarmerki sem fær frumurnar til að bæla insúlínviðtaka á yfirborði sínu. Þetta kemur fram sem insúlínmótstaða og þrálát blóðsykurshækkun, sem er merki um sykursýki.

Auk álags á frymisnet hafa rannsóknir á músum leitt í ljós að til eru mýs sem skortir prótín sem kallast XBP-1 og að þær þróuðu insúlínmótstöðu, en væri XBP-1 til staðar í frumu hefði það verndandi áhrif á frymisnet gegn álagi. Þetta gæti þýtt að þættir sem minnka álag á frymisnet eða örvuðu kerfið til að þola það gætu í framtíðinni leitt til uppgötvunar nýrra meðferða við sykursýki.

Rannsóknir á sykursýki spanna mjög vítt svið eða allt frá umhverfisþáttum til þátta djúpt í innstu afkimum einstakra frumna. Einnig benda nýjar rannsóknir til þess að sykur og önnur efni úr fæðu eigi þátt í heilbrigði þarmaörvera sem aftur hafa mikið að segja um þróun sjúkdóma og kvilla, meðal annars offitu og ýmissa algengra geðraskana.

Talið er að ein besta leiðin til að koma í veg fyrir sykursýki 2 sé að halda sér við kjörþyngd og hreyfa sig í hálftíma á dag. Þá hefur það sýnt sig að aðeins 5-10% þyngdartap hjá þeim sem eru ofþungir dregur úr líkum á að þróa sykursýki.

Heimildir og myndir:

• Diabetes Mellitus: Types, Symptoms, Causes, Treatments - WebMD. (Skoðað 20. 12. 2016).
• Your Weight and Diabetes - The Obesity Society. (Skoðað 20. 12. 2016).
• Diabetes and Obesity - Diabetes.co.uk. (Skoðað 20. 12. 2016).
• Why Does Obesity Cause Diabetes? - MedicineNet.com. (Skoðað 20. 12. 2016).
• Fyrri mynd: Type 2 Diabetes - EpiMigrant. Íslenskur texti settur inn af ritstjórn Vísindavefsins. (Sótt 20. 12.2016).
• Seinni mynd: Grasa-abdominal-cintura.jpg - Wikimedia Commons. (Sótt 20. 12. 2016).

...