Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.
Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar
um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að
svara öllum spurningum.
Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að
svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki
nægileg deili á sér.
Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.
Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!
Æxlunarvistfræði köngulóa má gróflega skipta í þrjú skref:
Karldýrið þarf að finna kvendýr.
Karlinn þarf að geta átt mök við kvendýrið.
Kvendýrið verpir eggjum og verndar þau fyrir afráni.
Þar með er þó ekki allt upptalið því innan þessara skrefa eru ótal tilbrigði. Til dæmis er hegðunarmynstrið á fyrsta stigi afar breytilegt eftir hinum fjölmörgu tegundum köngulóa sem þekkjast. Karldýr margra tegunda þurfa til að mynda að nálgast kvendýrin varlega enda geta þau verið afar illskeytt. Karldýrið þarf að leika ýmsa biðilsleiki til að koma í veg fyrir að kvendýrið éti hann. Stundum gerir karldýrið vart við sig með því að plokka strengi á vefnum svo kvendýrið geti greint titringinn og viti þar með hver er á ferð. Ef allt gengur að óskum og mökun er yfirstaðin kemur karlinn sér í burtu úr vef kvendýrsins.
Sú hugmynd að allar köngulær éti karlkynsmaka sinn er röng. Slíkt þekkist þó meðal fjölmargra tegunda, meðal annars krossköngulóa. Karldýr krabbaköngulóa binda kvendýrið áður en mök eiga sér stað. Þegar karlinn hefur lokið sér af kemur hann sér í burtu áður en kvendýrið losnar.
Það þekkist einnig meðal nokkurra tegunda, að karl- og kvendýrið deili sama vefnum enda má finna ótal tilbrigði við ofangreind skref hjá hinum rúmlega 40 þúsund tegundum köngulóa sem eru þekktar. Stundum eru karldýrin það lítil að kvendýrin haf ekki áhuga á að éta þau. Eins er það þekkt að karldýrin eyða allri sinni orku og tíma í að leita sér að maka og deyja einfaldlega eftir mökun.
Mökun fer þannig fram að kaldýrið kemur sæði í kvendýrið með ummynduðum þreifurum. Í þeim er sæðið geymt. Áður hafði karlinn látið sæðið drjúpa úr sæðisopinu á vef sem hann útbýr til þessa verka. Stundum gerir hann þéttriðinn „sæðisvef“ og stundum bítur hann aðeins gat á veiðivef og lætur sæði á gatbrúnina. Þreifarararnir eru stundum aðeins einfaldir belgir með stút á endanum en geta einnig verið mjög flóknir að allri gerð. Útlit þreifaranna er oft nokkuð breytilegt milli tegunda og ætta.
Beri biðilslætin tilætlaðan árangur stingur karlinn þreifurunum í kynop kvendýrsins og tæmir belgina. Því næst hverfur hann á braut og kemur á engan hátt að uppeldi ungviðisins.
Kóngulóarkerlingin er nú reiðubúin að verpa. Hún spinnur dálítinn vef og frjóvgar eggin með sæðinu, sem hún hefur geymt, um leið og hún verpir þeim í vefinn. Annað silkiteppi er spunnið yfir eggin og þrætt við neðra teppið á jöðrunum. Umbúðir þessar eru síðan undnar upp í kúlu og henni síðan komið fyrir í bústað kóngulóarinnar, ef um slíkt er að ræða. Pöddur, rit landverndar 9, bls. 88.
Strax við klak fá ungarnir sköpulag foreldranna. Þeir dvelja í hylki sínu þangað til fyrstu hamskiptum er lokið.
Óðalshegðun er ríkjandi meðal köngulóa og þær eiga mjög erfitt með að þola návist annarra köngulóa. Vefurinn er þeirra óðal ef um vefköngulær er að ræða og köngulær fara aldrei í vef annarra köngulóa nema þær vilja hætta lífi sínu og limum.
Frekara lesefni á Vísindavefnum:
Jón Már Halldórsson. „Hvernig fjölga köngulær sér og af hverju ráðast þær á hvor aðra þegar þær eru settar saman?“ Vísindavefurinn, 16. desember 2010, sótt 21. nóvember 2024, https://visindavefur.is/svar.php?id=56981.
Jón Már Halldórsson. (2010, 16. desember). Hvernig fjölga köngulær sér og af hverju ráðast þær á hvor aðra þegar þær eru settar saman? Vísindavefurinn. https://visindavefur.is/svar.php?id=56981
Jón Már Halldórsson. „Hvernig fjölga köngulær sér og af hverju ráðast þær á hvor aðra þegar þær eru settar saman?“ Vísindavefurinn. 16. des. 2010. Vefsíða. 21. nóv. 2024. <https://visindavefur.is/svar.php?id=56981>.
Sólin
Rís 10:17 • sest 16:10
Tunglið
Rís 21:40 • Sest 15:54
Flóð
Árdegis: 10:12 • Síðdegis: 22:46
Fjara
Árdegis: 03:46 • Síðdegis: 16:36
Þar með er þó ekki allt upptalið því innan þessara skrefa eru ótal tilbrigði. Til dæmis er hegðunarmynstrið á fyrsta stigi afar breytilegt eftir hinum fjölmörgu tegundum köngulóa sem þekkjast. Karldýr margra tegunda þurfa til að mynda að nálgast kvendýrin varlega enda geta þau verið afar illskeytt. Karldýrið þarf að leika ýmsa biðilsleiki til að koma í veg fyrir að kvendýrið éti hann. Stundum gerir karldýrið vart við sig með því að plokka strengi á vefnum svo kvendýrið geti greint titringinn og viti þar með hver er á ferð. Ef allt gengur að óskum og mökun er yfirstaðin kemur karlinn sér í burtu úr vef kvendýrsins.
Sú hugmynd að allar köngulær éti karlkynsmaka sinn er röng. Slíkt þekkist þó meðal fjölmargra tegunda, meðal annars krossköngulóa. Karldýr krabbaköngulóa binda kvendýrið áður en mök eiga sér stað. Þegar karlinn hefur lokið sér af kemur hann sér í burtu áður en kvendýrið losnar.
Það þekkist einnig meðal nokkurra tegunda, að karl- og kvendýrið deili sama vefnum enda má finna ótal tilbrigði við ofangreind skref hjá hinum rúmlega 40 þúsund tegundum köngulóa sem eru þekktar. Stundum eru karldýrin það lítil að kvendýrin haf ekki áhuga á að éta þau. Eins er það þekkt að karldýrin eyða allri sinni orku og tíma í að leita sér að maka og deyja einfaldlega eftir mökun.
Mökun fer þannig fram að kaldýrið kemur sæði í kvendýrið með ummynduðum þreifurum. Í þeim er sæðið geymt. Áður hafði karlinn látið sæðið drjúpa úr sæðisopinu á vef sem hann útbýr til þessa verka. Stundum gerir hann þéttriðinn „sæðisvef“ og stundum bítur hann aðeins gat á veiðivef og lætur sæði á gatbrúnina. Þreifarararnir eru stundum aðeins einfaldir belgir með stút á endanum en geta einnig verið mjög flóknir að allri gerð. Útlit þreifaranna er oft nokkuð breytilegt milli tegunda og ætta.
Beri biðilslætin tilætlaðan árangur stingur karlinn þreifurunum í kynop kvendýrsins og tæmir belgina. Því næst hverfur hann á braut og kemur á engan hátt að uppeldi ungviðisins.
