Hversu margar flugvélar fórust hér á landi í seinni heimstyrjöldinni?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hversu margar flugvélar fórust hér á landi í seinni heimstyrjöldinni?
Upprunalega spurningin var:

Hve margar flugvélar bandamanna fórust hér á landi í seinni heimstyrjöldinni?

Vegna hernáms Íslands í maí 1940 urðu Íslendingar töluvert meira varir við stríðsbrölt í seinni heimsstyrjöldinni en þeirri fyrri. Bretar og síðar Bandaríkjamenn settu upp herstöðvar víða um land og meðan á styrjöldinni stóð höfðu tæplega 70.000 hermenn aðsetur hér. Til samanburðar voru Íslendingar á þessum tíma ekki nema um 120.000. Herstöðvunum fylgdi töluverð flugumferð, enda lék flughernaður stórt hlutverk í átökum seinni heimsstyrjaldarinnar og staðsetning Íslands var mikilvæg í þeim efnum. Flugslys voru því nokkuð algeng hér á landi á þessum tíma, en þar var mestmegnis um að ræða herflugvélar bandamanna (Breta og Bandaríkjamanna), ásamt einstaka vélum þýska flugflotans.

Skráð hafa verið vel á þriðja hundrað flugslysa og -óhappa á og í kringum Ísland á árunum 1940-1945, allt frá smávægilegum óhöppum yfir í mannskæð flugslys. Þar af er skráð tjón eða slys á 215 flugvélum bandamanna og mannfall úr þeirra hópi um 386 einstaklingar. Um 50 þýskir herflugmenn týndu lífi sínu á Íslandi á sama tímabili. Í einhverjum tilvikum er um að ræða flugvélar sem hurfu á leið sinni til og frá Íslandi sem líklega hafa hrapað í sjóinn. Algengustu orsakir alvarlegra flugslysa virðast hafa verið veðuraðstæður og bilun í búnaði.

Eitt afdrifaríkasta flugslysið sem hér varð átti sér stað 3. maí 1943, en þá fórst sprengjuflugvélin B-24D Liberator 41-23728, kölluð Hot Stuff. Hún hafnaði í hlíðum Fagradalsfjalls eftir að hafa reynt lendingu á Keflavíkurflugvelli. Af þeim 15 sem voru um borð lifði aðeins einn slysið af. Meðal farþega var hershöfðinginn Frank Maxwell Andrews, sem þá var yfirmaður alls herafla Bandaríkjamanna í Evrópu (e. Commanding General, United States Forces, European Theatre of Operations). Fram að andláti Andrews hafði enginn jafn hátt settur embættismaður úr búðum Bandamanna fallið í stríðinu. Ef Andrews hefði ekki látist á Fagradalsfjalli hefði hann að öllum líkindum stýrt liði Bandaríkjamanna í árásinni á Normandí í stað Dwight D. Eisenhower, sem átti síðar eftir að verða forseti Bandaríkjanna.

Mikil flugumferð var um Reykjavíkurflugvöll, og því var töluvert um flugslys nálægt borginni. Í Fossvogi undan Kársnesi liggur á hafsbotni heillegt flak af flugvél af gerðinni Northrop N-3PB sem fannst fyrir tilviljun árið 2002. Sett var á köfunarbann í 20 metra radíus við flakið, þar sem farmur vélarinnar var óþekktur. Vélar af þessari gerð hafa getu til að flytja allt að 900 kg af sprengjum og því ekki víst hvort óhætt væri að hreyfa við henni. Auk þess lá ekki fyrir hvort áhöfn vélarinnar hefði komist úr henni áður en hún sökk, og þannig möguleiki á að um vota gröf væri að ræða.

Flest bendir þó til þess að um sé að ræða vél sem sökk eftir lendingu 22. október 1942, en allir þrír áhafnarmeðlimir vélarinnar komust lífs af. Vonir eru bundnar við að hægt verði að ná vélinni af hafsbotni, en aðeins voru framleiddar 24 vélar af þessari tegund. Af þeim hefur aðeins ein varðveist.

Á vefnum stridsminjar.is er hægt að sjá yfirlit um flugslys á Íslandi á tímum seinni heimsstyrjaldarinnar.

Heimildir:

• Ásgrímur L. Ásgrímsson, framkvæmdarstjóri aðgerðasviðs Landhelgisgæslu Íslands, viðtal við höfund 20. og 21. júní 2021.
• Bill Carey. „World War II General May Be Tennessee’s Most-Overlooked Military Hero.“ The Tennessee Magazine, janúar 2015. (Sótt 7. júlí 2021.)
• Hagstofa Íslands. (Sótt 5. júlí 2021.)
• Flugslys á Íslandi í seinni heimsstyrjöldinni. (Sótt 7. júlí 2021.)
• Wikipedia „Northrop N-3PB Nomad.“ Síðast uppfært 16. júní 2021. (Sótt 7. júlí 2021.)
• Þór Whitehead. Ísland í hers höndum. Reykjavík: Vaka-Helgafell, 2002.

Myndir:

• Air Force Historical Research Agency. FMA Crash. Myndin er fengin af Wikimedia Commons. (Sótt 29. júní 2021.)
• Landmælingar Íslands. Kortasjá. (Sótt 7. júlí 2021.)
• Woodbine. Northrop N-3PB in Flight. Myndin er fengin af Wikimedia Commons. (Sótt 29. júní 2021.)

Höfundur þakkar Flosa Þorgeirssyni sagnfræðingi og Ásgrími L. Ásgrímssyni, framkvæmdarstjóra aðgerðasviðs Landhelgisgæslu Íslands, fyrir ábendingar. ...